Bá quyền

Bá quyền (Hegemony) là thuật ngữ dùng để mô tả sự thống trị hoặc ảnh hưởng áp đảo của một quốc gia, tổ chức, hoặc nhóm đối với những quốc gia, tổ chức hay nhóm khác, không chỉ về mặt quân sự, mà còn về kinh tế, văn hóa, chính trị hoặc tư tưởng. Bá quyền thường không chỉ dựa trên sức mạnh cưỡng chế, mà còn dựa trên sự đồng thuận, thuyết phục và khả năng định hình hệ thống chuẩn mực, giá trị chung.

Thuật ngữ này có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp cổ (hēgemonia), và được sử dụng rộng rãi trong các lý thuyết quan hệ quốc tế, chính trị học, kinh tế và văn hóa. Antonio Gramsci,  một nhà lý luận Marxist nổi tiếng đã mở rộng khái niệm này trong lĩnh vực bá quyền văn hóa, chỉ cách mà giai cấp thống trị duy trì địa vị của mình thông qua việc kiểm soát tư tưởng và giá trị phổ biến trong xã hội.

Các dạng Bá quyền phổ biến

1. Bá quyền quân sự: Một quốc gia có lực lượng quân sự vượt trội kiểm soát hoặc ảnh hưởng mạnh đến an ninh khu vực (ví dụ: Mỹ tại Tây Thái Bình Dương).

2. Bá quyền kinh tế: Một nền kinh tế có quy mô, công nghệ hoặc đồng tiền vượt trội dẫn dắt thương mại, tài chính toàn cầu (ví dụ: vai trò của đồng USD).

3. Bá quyền văn hóa: Một nền văn hóa, lối sống, hệ giá trị trở thành tiêu chuẩn toàn cầu (ví dụ: Hollywood, nhạc pop Mỹ).

4. Bá quyền chính trị: Một quốc gia hoặc tổ chức áp đặt mô hình thể chế, chuẩn mực quốc tế (ví dụ: sự lan tỏa của dân chủ kiểu phương Tây).

Các ví dụ về Bá quyền phổ biến

- Hoa Kỳ sau Thế chiến II là điển hình của một quốc gia bá quyền toàn diện: dẫn đầu về quân sự (NATO), kinh tế (IMF, World Bank), tài chính (USD làm đồng tiền dự trữ quốc tế) và văn hóa (Hollywood, McDonald's, Coca-Cola).

- Trung Quốc đang nỗ lực xây dựng một hình thức bá quyền khu vực tại châu Á thông qua Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI), đầu tư cơ sở hạ tầng, thương mại và ảnh hưởng ngoại giao.