Hợp đồng tương lai chỉ số chứng khoán là gì?

Điểm nhấn chính:

- Hợp đồng tương lai chỉ số chứng khoán là một loại chứng khoán phái sinh, trong đó các nhà giao dịch tích cực mua bán các hợp đồng của một tài sản hoặc chỉ số cơ bản với mức giá xác định trước, và sẽ được thanh toán trước hoặc vào ngày đáo hạn của hợp đồng.

- Nó có thể cho phép các nhà đầu tư suy đoán về giá cả của cổ phiếu và chỉ số thị trường chứng khoán tương lai, nhưng cũng sẽ rất rủi ro nếu khi thị trường biến động mạnh.

- Các nhà giao dịch sử dụng các hợp đồng tương lai chỉ số chứng khoán để đầu cơ kiếm lợi nhuận hoặc để phòng vệ giá cho danh mục nhằm bù đắp các khoản lỗ có thể xảy ra.

- Giá của hợp đồng tương lai chỉ số VN30 được xác định bằng cách nhân điểm của chỉ số với 100,000đ và nhân với tỷ lệ đòn bẩy được cấp bởi công ty chứng khoán.

Về cơ bản, hơp đồng tương lai chỉ số chứng khoán là một hợp đồng đặt cược vào sự thay đổi giá của chỉ số chứng khoán, tại một ngày xác định trong tương lai, dựa trên một điểm chỉ số thị trường chứng khoán.

Cách thức hoạt động của chỉ số thị trường chứng khoán tương lai

Chỉ số thị trường chứng khoán tương lai là một loại chứng khoán phái sinh, do vậy sẽ không có tài sản hay cổ phiếu nào thực sự được trao tay giữa người mua và người bán. Thay vào đó, người mua và người bán sẽ mua bán hợp đồng có tài sản cơ bản là một chỉ số thị trường chứng khoán nhất định với các điều khoản thường gồm giá, ngày đáo hạn, tỷ lệ đòn bẩy và mức ký quỹ duy trì tối thiểu. Hợp động mua bán này gọi là hợp đồng tương lai chỉ số chứng khoán.

Hợp đồng tương lai chỉ số chứng khoán không yêu cầu người mua trả toàn bộ giá trị của một hợp đồng khi tham gia giao dịch mà chỉ yêu cầu người mua trả một phần nhỏ của giá trị hợp đồng, được gọi là khoản ký quỹ ban đầu và phần còn lại sẽ do phía nhà môi giới cho vay đòn bẩy để trả. Tỉ lệ đòn bẩy có thể lên đến 83% đối với chỉ số thị trường chứng khoán VN30. Ở nước ngoài, tỉ lệ cho vay có thể lên đến 90%.

Ngoài ra, do giá hợp đồng tương lai chỉ số thị trường chứng khoán có thể dao động đáng kể cho đến lúc nó đáo hạn, nên các nhà giao dịch luôn phải duy trì đủ tiền, hoặc mức ký quỹ tối thiểu, trong tài khoản của họ để trang trải cho một khoản lỗ, nếu có xảy ra, và để tiếp tục duy trì vị thể nắm giữ nếu không muốn bán ra. Nghĩa là giả sử bạn  mua HĐ tương lai có giá tri 100 đ, bạn phải bỏ số tiền ký quỹ là 17đ, bất cứ lúc nào thị trường giá của hợp đồng tương lai chỉ số thị trường chứng khoán giảm, bạn phải nộp thêm tiền để duy trì tỉ lệ ký quỹ là 17%.

Khi hợp đồng đáo hạn hoặc khi các nhà giao dịch muốn bán ra trước hạn, số tiền họ nhận lại được sẽ bằng tiền vốn cộng với phần chênh lệch của giá chỉ số, giữa ngày được mua và ngày thanh toán. Trong một số trường hợp, họ có thể bị giảm vốn, hoặc thậm chí là mất hết vốn, nếu điểm của chỉ số cơ bản giảm nhanh khiến giá hợp đồng giảm mạnh theo. Nói cách đơn giản hơn, giá cao hơn mang lại lợi nhuận cho người mua, trong khi giá thấp hơn khiến người bán bị lỗ.

Hiện, sàn giao dịch chứng khoán Việt Nam được giao dịch chứng khoán phái sinh thông qua các hợp đồng tương lai Trái phiếu chính phủ và 4 hợp đồng tương lai chỉ số VN30. Phổ biến với nhà đầu tư cá nhân nhất là hợp đồng tương lai chỉ số VN30, có tài sản cơ sở là chỉ số VN30, và được mô phỏng theo kỳ vọng giá của chỉ số thị trường chứng khoán này trong thời hạn của hợp đồng. 4 hợp đồng tương ứng với 4 thời điểm đáo hạn là tháng hiện tại, tháng kế tiếp, tháng cuối của quý hiện tại và tháng cuối của quý kế tiếp.

Giao dịch và thanh toán hợp đồng tương lai chỉ số chứng khoán

Người mua và người bán đồng ý thực hiện giao dịch với một mức đấu giá nhất định trên sàn, và đồng ý đóng các vị thế của họ ở một mức giá cụ thể trong thời hạn trước hoặc vào ngày đáo hạn hợp đồng.

Hiện, giá hợp đồng phái sinh của chỉ số VN30 được tính bằng cách lấy số điểm của chỉ số nhân với 100,000đ. Ví dụ chỉ số VN30 hiện ở mức 1,000 điểm, thì tổng giá trị một hợp đồng phái sinh sẽ là 100 triệu đồng/hợp đồng.

Tuy nhiên, với hạn mức đòn bẩy được cấp, bạn chỉ cần bỏ ra một phần trăm nhất định trên tổng giá trị một hợp đồng để mua. Giả sử công ty chứng khoán mà bạn có tài khoản giao dịch cấp cho bạn tỷ lệ ký quỹ 83% cho các giao dịch phái sinh, thì bạn chỉ cần bỏ ra 17% tiền vốn để thực hiện mua một hợp đồng. Nghĩa là chỉ cần 17 triệu đồng (17% x 100 triệu) là bạn đã có thể mở một vị thế mua 1 hợp đồng. Tuy vậy, để giảm thiểu rủi ro bị đóng vị thế, bạn nên nộp thêm vào tài khoản nhiều hơn mức ký quỹ tối thiểu được quy định, ở đây là 17 triệu đồng.

Khi điểm chỉ số VN30 tăng lên 1,020 điểm, bạn có thể bán vị thế mua của mình ra trước hạn để thực hiện hóa lợi nhuận. (1,020 – 1,000) * 100,000đ = 2 triệu đồng, khấu trừ thuế và các phí giao dịch có liên quan. So với mức vốn ban đầu bạn bỏ ra 17tr thì bạn đã có lời  11.7% chỉ trong 1 phiên giao dịch. 

Ý nghĩa của nó đối với các nhà đầu tư cá nhân

Đối với các nhà đầu tư cá nhân, hợp đồng tương lai chỉ số cho phép họ mở vị thế mua và bán trên một rổ cổ phiếu (chỉ số), thường là đại diện của thị trường chung, dựa trên suy đoán việc tăng giảm của chỉ số thị trường chứng khoán đó trong tương lai ngắn hoặc dài hạn.

Giao dịch hợp đồng tương lai là có chi phí giao dịch thấp hơn nhiều so với việc mua và bán từng cổ phiếu riêng lẻ, cũng như có thể giao dịch liên tục trong ngày mà không cần phải chờ theo cơ chế T+2 ngày như cổ phiếu.

Tuy nhiên, rủi ro liên quan đến hợp đồng tương lai chỉ số cũng giống như bất kỳ các loại giao dịch khác, là không có cách nào để biết được chỉ số thị trường chứng khoán sẽ lên hay xuống vào một thời điểm nhất định trong tương lai, nhất là vào ngày hợp đồng tương lai đáo hạn. Bạn có thể phải chịu lỗ nếu như chỉ số đi ngược với vị thế mua hay bán của bạn.

Ví dụ, nếu danh mục đầu tư của bạn nắm giữ một phần lớn các cổ phiếu trong rổ VN30 và bạn sợ thị trường có thể có những điều chỉnh giảm đáng kể trong vài ngày tới, bạn có thể mở vị thế bán ở hợp đồng tương lai VN30 của tháng này. Qua đó, mức lãi lỗ của hai vị thế này, một là bên cơ sở, hai là bên phái sinh, sẽ bù trừ cho nhau và bạn có thể giảm thiểu được mức tổn thất cho tổng danh mục của mình.

Ưu và nhược điểm của Hợp đồng tương lai chỉ số chứng khoán

Ưu điểm của Hợp đồng tương lai chỉ số chứng khoán

- Khả năng đầu cơ: Bạn có thể suy đoán về giá cổ phiếu trong tương lai và tận dụng mức đòn bẩy cao ở hợp đồng tương lai để gia tăng vị thế mua hoặ bán của mình. Tuy rủi ro cao hơn nhưng lợi nhuận tiềm năng cũng sẽ cao hơn, gần như đánh bài.

- Phòng vệ giá (hedging): Nhiều nhà giao dịch thường sử dụng các hợp đồng tương lai để phòng vệ cho danh mục trước rủi ro biến động về giá và qua đó nhằm bù đắp các khoản lỗ mà họ có thể phải chịu ở các khoản đầu tư cơ sở. Nếu giá cổ phiếu giảm, các nhà đầu tư có danh mục đầu tư cổ phiếu có thể thực hiện bán các hợp đồng tương lai để giảm thiểu thiệt hại có thể xảy ra.

Nhược điểm của Hợp đồng tương lai chỉ số chứng khoán

- Rủi ro đòn bẩy: Đòn bẩy là số tiền bạn được cho vay để mua thêm chứng khoán, gia tăng vị thế nắm giữ của mình. Việc sử dụng đòn bẩy cao, chẳng hạn như 90% thì chỉ cần thị trường biến đông mạnh ngược theo hướng bạn dự đoán, bạn có thể mất toàn bộ khoản đầu tư.

- Tiền mặt và ký quỹ: Để tham gia giao dịch có sử dụng đòn bẩy, bạn có một số tiền mặt nhất định trong tài khoản ký quỹ tại một công ty môi giới. Nếu bạn không duy trì tài khoản ký quỹ của mình đúng với tỷ lệ yêu cầu khi thị trường có nhiều biến động mạnh, công ty chứng khoán của bạn có thể sẽ gọi cho bạn để bổ sung ký quỹ vào tài khoản, nghĩa là phải nộp thêm tiền hoặc phải bán bớt các vị thế đang nắm giữ để trả các dư nợ ký quỹ.

Có nên đầu tư vào Hợp đồng tương lai chỉ số chứng khoán không?

Giao dịch hợp đồng tương lai chỉ số chứng khoán là giao dịch nhiều rui ro do sử dụng đòn bẩy cao. Tỷ lệ ký quỹ, hay đòn bẩy, có thể rất cao tùy thuộc vào công ty chứng khoán mà bạn sử dụng. Các hợp đồng này cung cấp cho bạn khả năng giao dịch với một rổ cổ phiếu cùng một lúc với giá thấp hơn nhiều và được giao dịch liên tục trong ngày. Vì vậy nếu bạn thích “lướt” ngắn hạn hoặc nhắm tới việc phòng vệ giá cho danh mục của mình, và có khả năng chấp nhận rủi ro rất cao gần như mất toàn bộ tiền thì bạn có thể thử trải nghiệm.  Nhưng cho mục đích tích lũy và đầu tư dài hạn hoặc đối với nhà đâu tư chưa có kinh nghiệm và kiến thức đầu tư chứng khoán chuyên sâu thì việc đầu tư vào hợp đồng tương lai rất rui ro. Ngoài ra, giao dịch hợp đồng tương lai vẫn có thể tốn kém khi bạn tính tới các phí giao dịch và phí duy trì tài khoản ký quỹ cũng như lãi vay ký quỹ.

Tuy nhiên, việc đầu tư vào hợp đồng tương lai chỉ số chứng khoán hiện nay vẫn mang tính đầu cơ nhiều hơn, do đó sẽ có những rủi ro mà bạn không thể lường trước được, thường xảy ra bởi tâm lý đám đông thất thường trong lúc giao dịch. Do đó bạn cần phải thận trọng với loại giao dịch chứng khoán phái sinh này, và sẽ tốt hơn nếu bạn cần có kiến thức đầu tư chứng khoán hoặc có thể tham khảo ý kiến của một cố vấn đầu tư hoặc một chuyên gia tài chính có kinh nghiệm, để có thể tránh được những rủi ro không đáng có.