Đằng sau làn sóng tích trữ vàng kỷ lục

Điểm nhấn chính:

- Tháng 5/2025, giá vàng thế giới dao động quanh mức 3,200 – 3,300 USD/ounce – mức cao kỷ lục lịch sử.

- Đà tăng mạnh của vàng từ đầu năm 2024 đến nay phản ánh lo ngại gia tăng của thị trường về bất ổn địa chính trị, căng thẳng thương mại và xu hướng suy yếu niềm tin vào hệ thống tiền tệ dựa trên USD.  

Các quốc gia lớn đẩy mạnh mua vàng

Trong năm 2024, các ngân hàng trung ương toàn cầu đã mua ròng 1,045 tấn vàng, đánh dấu năm thứ 3 liên tiếp mức mua vượt 1,000 tấn/năm. Đây cũng là mức cao nhất kể từ những năm 1950, và vượt xa mức trung bình hàng năm trong giai đoạn 2010 – 2021 ở mức 473 tấn.

Trong Q1/2025, các ngân hàng trung ương tiếp tục mua thêm 244 tấn vàng, giảm 21% so với Q1/2024 nhưng vẫn vượt mức trung bình quý 5 năm là 25%. Các quốc gia như Ba Lan, Trung Quốc, Kazakhstan, Cộng hòa Séc, Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ, Qatar và Ai Cập đều gia tăng dự trữ vàng. Đáng chú ý, Mỹ đã âm thầm nhập khẩu hơn 600 tấn vàng từ London và Thụy Sĩ trong hai tháng đầu năm 2025, tương đương khoảng 13% lượng vàng dự trữ tại Fort Knox. Dự trữ vàng chính thức của Mỹ duy trì ổn định ở mức khoảng 8,133 tấn trong nhiều năm.

Ba Lan: Đa dạng hóa dự trữ vàng

Ngân hàng Quốc gia Ba Lan là một trong những đơn vị mua vàng nhiều nhất của Ngân hàng trung ương trong cả năm 2024 và mua thêm 49 tấn vàng chỉ trong Q1/2025, nâng tổng số vàng nắm giữ lên 497 tấn, chiếm 21% tổng dự trữ của nước ngày.

Ba Lan đẩy mạnh mua vàng kể từ năm 2021, khi Thống đốc Adam Glapinski công bố kế hoạch mua 100 tấn vàng. Ngân hàng trung ương Ba Lan nhấn mạnh, việc sở hữu vàng sẽ tăng cường uy tín quốc gia và nâng cao an ninh tài chính. “Vàng không có rủi ro tín dụng và không thể bị mất giá bởi chính sách kinh tế của bất kỳ quốc gia nào”.

Trung Quốc: Tích trữ thực tế cao hơn con số được báo cáo

Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc đã bổ sung 13 tấn vào dự trữ vàng trong Q1/2025, nâng lượng vàng được công bố hiện ở mức 2,292 tấn, chiếm khoảng 6.5% tổng dự trữ. Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng lượng vàng thực tế của Trung Quốc vượt xa con số được báo cáo, có thể kên mức 5,000 tấn. Lượng vàng lớn cho phép Trung Quốc giảm thiểu sự gián đoạn vàng do thị trường và tác động từ rủi ro địa chính trị.

Mặt khác, động thái Trung Quốc cũng làm dấy lên lo ngại rằng họ có thể chuẩn bị cho một tương lai “bất định” về kinh tế. Bắc Kinh đã cho phép các công ty trong nước nắm giữ ngoại tệ, bao gồm cả đô la Mỹ, được phép mua vàng. Với việc Trung Quốc đang nắm giữ lượng lớn trái phiếu kho bạc Mỹ, việc cho phép chuyển đổi một phần nhỏ số USD đó sang vàng đã có thể tạo ra một sự thay đổi đáng kể trên thị trường vàng toàn cầu. Báo cáo cho thấy, chỉ cần 10% lượng USD mà Trung Quốc nắm giữ được chuyển thành vàng, con số này sẽ tương đương khoảng 8% lượng vàng đang được lưu trữ tại Fort Knox.

Những quốc gia giao dịch vàng đáng chú ý khác

Theo thống kê từ Discovery Alert, bên cạnh Ba Lan và Trung Quốc, các quốc gia có giao dịch vàng đáng chú ý trong Q1/2025 như:

1) Quốc gia mua vàng nổi bật

- Kazakhstan: +6 tấn (ròng) dù đã bán ròng 8 tấn trong tháng 2/2025

- Cộng hòa Séc: +5 tấn, tiếp tục tích lũy ổn định trong nhiều năm

- Thổ Nhĩ Kỳ: +4 tấn

- Ấn Độ: +3 tấn (năm 2024 là người mua lớn thứ 3)

- Qatar: +3 tấn

- Ai Cập: +1 tấn

- Quỹ Dầu mỏ Nhà nước Azerbaijan (SOFAZ): +19 tấn

2)  Quốc gia bán vàng nổi bật

- Uzbekistan: -11 tấn

- Nga: -3 tấn

- Cộng hòa Kyrgyzstan: -2 tấn  

Điều gì thúc đẩy cơn sốt vàng của Ngân hàng Trung ương toàn cầu?

Sự trỗi dậy mạnh mẽ của vàng trong những năm gần đây không chỉ phản ánh nhu cầu phòng thủ trước các rủi ro kinh tế, mà còn cho thấy một nỗi lo sâu sắc hơn: sự mất niềm tin vào trật tự tiền tệ hiện tại – vốn được hình thành sau khi hệ thống Bretton Woods sụp đổ vào năm 1971.

Từ thời điểm đó, thế giới bước vào kỷ nguyên tiền pháp định (fiat money), nơi giá trị tiền tệ không còn gắn với vàng mà phụ thuộc hoàn toàn vào niềm tin vào chính phủ phát hành. Đồng USD nhanh chóng vươn lên giữ vị trí trung tâm, trở thành đồng tiền dự trữ toàn cầu, chiếm hơn 58% dự trữ ngoại hối toàn cầu và là nền tảng của hệ thống thanh toán quốc tế.

Tuy nhiên, trong hơn một thập kỷ qua, sự lạm dụng vai trò độc tôn của USD, kết hợp với các chính sách tài khóa và tiền tệ nới lỏng kéo dài của Mỹ, đã dấy lên nhiều lo ngại về sự bền vững của hệ thống này. Việc “vũ khí hóa” hệ thống tài chính toàn cầu thông qua các lệnh trừng phạt đã khiến nhiều quốc gia bắt đầu nghiêm túc xem xét giảm sự phụ thuộc vào đồng USD.

Trong bối cảnh đó, vàng – với tính chất vật lý hữu hạn, không thể bị in thêm hay thao túng – đang quay trở lại như một phương tiện đảm bảo giá trị cuối cùng. Việc các quốc gia như Trung Quốc, Nga, Thổ Nhĩ Kỳ, Qatar, và thậm chí cả Mỹ âm thầm tích lũy vàng trong những năm gần đây cho thấy một bước đi chiến lược: chuẩn bị cho một phương án dự phòng, nếu đồng USD mất đi vị thế tuyệt đối.

Câu hỏi đang dần trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết: Liệu đã đến lúc thế giới cần một hệ thống tiền tệ toàn cầu mới, không còn xoay quanh đồng USD? Các hội nghị tài chính quốc tế gần đây đã bàn đến khả năng thiết lập một cơ chế thanh toán toàn cầu dựa trên rổ tài sản, trong đó vàng được kỳ vọng giữ vai trò then chốt.

Khái niệm “Bretton Woods 2.0” – dù chưa chính thức – đang nổi lên như một từ khóa chiến lược trong giới phân tích. Trong viễn cảnh này, vàng có thể được sử dụng như tài sản bảo chứng cho các đồng tiền kỹ thuật số quốc gia, nền tảng cho hệ thống tín dụng toàn cầu, hoặc thậm chí lõi của một loại tiền dự trữ quốc tế thay thế USD.

Dù còn nhiều tranh cãi, một điều có thể khẳng định: trật tự tiền tệ toàn cầu đang dịch chuyển, và vàng – một lần nữa – đang trở lại vị trí trung tâm của cuộc chơi.  

Vàng – Tài sản trú ẩn xuyên thời gian

Lịch sử vàng gắn với quá trình phát triển kinh tế toàn cầu. Ngoài chức năng là trang sức và ứng dụng công nghiệp, vàng giữ vai trò tài sản trú ẩn khi xuất hiện bất ổn kinh tế - tài chính.

- Kỷ nguyên bản vị vàng (Gold Standard): Từ thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20, nhiều quốc gia đã neo giá trị đồng tiền của mình theo một lượng vàng nhất định. Dù tồn tại những bất cập, hệ thống này đã tạo ra một nền tảng ổn định cho tỷ giá hối đoái và thúc đẩy thương mại toàn cầu. Việc Mỹ chấm dứt chuyển đổi USD sang vàng năm 1971, chấm dứt hệ thống Bretton Woods, đã khép lại kỷ nguyên bản vị vàng chính thức, song sức hấp dẫn và vị thế của vàng vẫn thay đổi.

- Đại suy thoái (1929–1939): Khi niềm tin vào hệ thống ngân hàng và tiền giấy sụp đổ, vàng trở thành điểm tựa an toàn cho cả chính phủ và người dân nhằm bảo toàn tài sản giữa bối cảnh khủng hoảng nghiêm trọng. Giá vàng thế giới đã tăng gấp đôi từ 389 USD/ounce năm 1929 lên 795 USD/ounce năm 1939, có thời điểm đạt 884 USD/ounce.

- Thế chiến II (1939–1945): Trong giai đoạn chiến tranh khốc liệt, vàng không chỉ đóng vai trò là nguồn tài chính phục vụ chiến sự mà còn là tài sản chiến lược giúp các quốc gia duy trì tiềm lực kinh tế và chuẩn bị cho công cuộc tái thiết sau chiến tranh. Kết thúc Thế chiến II, Mỹ nắm giữ khoảng 75% trữ lượng vàng thế giới, khoảng 20,663 tấn.

- Khủng hoảng dầu mỏ và lạm phát thập niên 1970: Cú sốc dầu mỏ, chính sách tiền tệ nới lỏng và lạm phát phi mã đã bào mòn sức mua của đồng tiền. Sau “Cú sốc Nixon”, giá vàng thế giới tăng mạnh khi nhà đầu tư tìm cách bảo toàn giá trị tài sản trước nguy cơ lạm phát leo thang. Giá vàng thế giới có thời điểm lên mốc 2,000 USD/ounce.

- Khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008: Sự sụp đổ của Lehman Brothers và nguy cơ tan vỡ hệ thống tài chính quốc tế đã đẩy nhà đầu tư rời bỏ các tài sản giấy, tìm đến vàng như kênh trú ẩn an toàn. Theo U.S. Money Reserve, từ 2007 đến 2012, giá vàng thế giới tăng gần 150% từ 1,000 USD/ounce lên 2,319 USD/ounce, tái khẳng định vai trò bảo vệ tài sản trong giai đoạn hỗn loạn.

Nguồn: Macrotrends  

Việt Nam có trữ vàng không?

Việt Nam không công bố chính thức số liệu về dự trữ vàng quốc gia. Tuy nhiên, theo báo cáo của Hội đồng Vàng Thế giới (WGC) năm 2011, dự trữ vàng chính thức của Việt Nam ước tính khoảng 1,072.1 tấn vàng. Còn theo Ngân hàng Trung ương Thụy Sĩ, từ năm 1990 đến 2011, Việt Nam đã nhập khẩu khoảng 500 tấn vàng, trong đó chỉ 100 tấn được gửi tiết kiệm tại hệ thống ngân hàng, còn lại khoảng 400 tấn do người dân nắm giữ.

Trong 10 năm qua, giá vàng tại Việt Nam ghi nhận xu hướng tăng mạnh và duy trì ở mức cao. Từ mức khoảng 35–36 triệu đồng/lượng năm 2013, giá vàng miếng SJC đã vượt mốc 70 triệu đồng/lượng vào năm 2022 và tiếp tục tăng mạnh. Tính đến cuối tháng 5/2025, giá vàng SJC đang dao động quanh mức 116–119 triệu đồng/lượng. Diễn biến này phản ánh tác động tổng hợp của nhiều yếu tố như giá vàng thế giới tăng, lạm phát toàn cầu, bất ổn kinh tế - địa chính trị, cùng với đặc thù cung cầu trong nước khiến chênh lệch giá SJC so với thế giới duy trì ở mức cao (có thời điểm lên tới 15–20 triệu đồng/lượng). Trong bối cảnh đó, vàng vẫn được coi là kênh tích trữ tài sản phổ biến của người dân Việt Nam.