Khai thác đất hiếm xuất hiện thêm bên ngoài Trung Quốc

Điểm nhấn chính:

- Brazil nổi lên như nguồn cung đất hiếm thay thế Trung Quốc. Aclara và các công ty phương Tây đang đầu tư mạnh vào khai thác đất hiếm tại Brazil nhằm giảm phụ thuộc vào Trung Quốc giữa bối cảnh căng thẳng địa chính trị.

- Dù chi phí cao, quy trình khai thác của Aclara thân thiện hơn với môi trường, không dùng hóa chất độc hại, không cần đập bùn thải—khác biệt lớn so với mô hình của Trung Quốc.

Bối cảnh và động lực về địa chính trị

Tại một nhà kho sâu trong vùng savan của Brazil, máy móc đang nghiền qua các đống đất sét đỏ để sản xuất ra những viên đá phấn chứa các kim loại quan trọng cho việc chế tạo ô tô điện, điện thoại thông minh và tên lửa. Nhưng điều đặc biệt quý giá ở những khoáng sản này chính là điểm đến của chúng: Hoa Kỳ, chứ không phải Trung Quốc.

Trung Quốc khai thác khoảng 70% đất hiếm trên toàn cầu—17 nguyên tố kim loại chủ yếu được sử dụng trong nam châm cho công nghệ dân sự và quân sự. Tuy nhiên, điều khiến các quốc gia khác lo ngại hơn là việc Trung Quốc xử lý tới 90% lượng đất hiếm khai thác trên toàn thế giới, khiến họ tìm cách đảm bảo nguồn cung của mình.

“Trung Quốc là một đối thủ đáng gờm,” ông Ramón Barúa, CEO của Aclara Resources (Canada), cho biết. Công ty này đang mở một mỏ đất hiếm để cung cấp cho một nhà máy chế biến mà họ dự định xây tại Mỹ. Aclara cho biết sẽ quyết định địa điểm xây nhà máy chế biến—nơi sẽ tách các nguyên tố đất hiếm—vào tháng Tám.

Họ cũng đã có đối tác mua hàng: Aclara đã ký thỏa thuận vào năm ngoái để cung cấp đất hiếm cho VAC, một công ty Đức đang xây dựng nhà máy tại South Carolina với 94 triệu USD tài trợ từ Lầu Năm Góc để sản xuất nam châm cho các khách hàng như General Motors. “Chúng tôi đang chứng kiến một làn sóng lớn về nhu cầu,” Barúa nói.

Căng thẳng địa chính trị đang thúc đẩy sự quan tâm đến khoáng sản của Brazil. Sau khi Mỹ áp thuế mới đối với Trung Quốc vào tháng trước, Trung Quốc đã siết chặt xuất khẩu đất hiếm, khiến các nhà sản xuất Mỹ như Tesla lo ngại và tích cực tìm nguồn thay thế ngoài Trung Quốc. Một số công ty đã được phép nối lại xuất khẩu đất hiếm trong tháng này.

“Hy vọng chúng tôi sẽ được cấp phép sử dụng nam châm đất hiếm,” CEO Tesla Elon Musk phát biểu trong cuộc họp kết quả quý tháng Tư.

Tiềm năng đất hiếm Brazil

Brazil hiện sở hữu trữ lượng đất hiếm lớn thứ hai thế giới, khoảng 21 triệu tấn theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ—chiếm hơn 20% trữ lượng toàn cầu và gấp hơn 10 lần so với Hoa Kỳ. Brazil cũng giàu các nguyên tố đất hiếm hiếm hơn như dysprosium và terbium—kim loại có vai trò ngăn nam châm mất từ tính ở nhiệt độ cao, rất quan trọng với xe điện vì motor vẫn hoạt động trong điều kiện nóng.

Tuy nhiên, Brazil vẫn là tay chơi nhỏ trong ngành đất hiếm do quy định khai thác phức tạp và khó khăn trong việc thu hút vốn đầu tư để cạnh tranh với các công ty Trung Quốc vốn đã ăn sâu bám rễ.

Chi phí khai thác và chế biến đất hiếm ở Brazil được ước tính cao gấp ba lần so với Trung Quốc, nên các khách hàng phương Tây có thể phải trả mức giá cao hơn đáng kể. Chỉ có vài công ty ngoài Trung Quốc làm chủ được kỹ thuật chế biến đất hiếm—vốn có đường cong học tập rất dốc. Brazil đang khảo sát trữ lượng đất hiếm tiềm năng và tìm kiếm dấu vết trong các mỏ khác, theo ông Alexandre Silveira, Bộ trưởng Bộ Mỏ và Năng lượng nước này. “Tiềm năng này là một cơ hội đáng kể,” ông nói.

Mỏ đất hiếm quy mô lớn đầu tiên của Brazil được mở năm ngoái, cách thị trấn Nova Roma khoảng 90 dặm về phía tây—nơi Aclara dự kiến khai thác. Được hậu thuẫn bởi Denham Capital (Mỹ), đây là một trong số ít dự án ngoài châu Á sản xuất được dysprosium, terbium, neodymium và praseodymium—nguyên tố dùng để tạo nam châm công suất cao. Tuy nhiên, phần lớn sản lượng của mỏ này hiện vẫn được hợp đồng xuất sang Trung Quốc.

Mỹ đã đầu tư hàng trăm triệu USD trong 5 năm qua để khôi phục các nhà máy chế biến đất hiếm và nhà máy sản xuất nam châm từng bị đóng cửa trong nhiều thập kỷ bị Trung Quốc thống trị. Tổng thống Trump đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia năm 2020 do phụ thuộc vào khoáng sản chiến lược từ nước ngoài, bao gồm đất hiếm, và đặt ngành này vào ưu tiên hàng đầu từ khi tái đắc cử.

Châu Âu cũng đang nỗ lực giảm phụ thuộc vào Trung Quốc. EU đặt mục tiêu tự chế biến 40% nguyên liệu chiến lược và không phụ thuộc quá 65% vào một nước ngoài trong danh sách khoáng sản thiết yếu, bao gồm cả đất hiếm.

Sau khi mở nhà máy thử nghiệm gần Goiânia để hoàn thiện quy trình tinh chế, Aclara dự định đầu tư khoảng 600 triệu USD để xây nhà máy lớn hơn tại Nova Roma, bắt đầu sản xuất đại trà vào năm 2028. Nhà máy này sẽ bán thành phẩm—các hợp chất đất hiếm (rare-earth carbonates): các viên đá trắng chứa tất cả các nguyên tố sẽ được tách riêng tại Mỹ.

Thân thiện với môi trường

Dù không cạnh tranh được về giá, Aclara quảng bá quy trình khai thác thân thiện hơn với môi trường.

Mặc dù, Brazil từng có các sự cố nghiêm trọng trong lúc khai thác: sự cố vỡ đập bùn thải của công ty Vale làm 272 người thiệt mạng vào năm 2019, chỉ 4 năm sau một vụ vỡ đập khác liên doanh với BHP. Tuy vậy, quy định tại Brazil vẫn chặt hơn Trung Quốc, và quy trình của Aclara được đánh giá là ít rủi ro hơn.

Trung Quốc thường khoan đất sét và rửa đất hiếm bằng dung dịch ammonium sulfate, rẻ nhưng có nguy cơ ô nhiễm đất và nước. Aclara không theo cách này. Họ sẽ khai thác đất sét từ độ sâu khoảng 30 mét rồi vận chuyển đến nhà máy xử lý. “Đất sét của họ gần mặt đất nên không cần đào sâu,” ông Erik Eschen, CEO của VAC, cho biết. Phần đất sét sau khi xử lý sẽ được rửa và hoàn trả lại môi trường, không cần hồ chứa bùn thải. Dù vận chuyển hàng tấn đất mà mỗi tấn chỉ chứa chưa đến 1,5 kg đất hiếm là tốn kém, nhưng cách này giúp giảm ô nhiễm tại mỏ. “Sự chú trọng đến môi trường là khác biệt lớn nhất giữa Trung Quốc và Aclara,” chuyên gia đất hiếm Jon Hykawy nói sau khi khảo sát nhà máy thử nghiệm và mỏ của Aclara.

_{Nguồn: Wall Street Journal, Tititada dịch}