Taxi Hàng Không – Tương lai ngành dịch vụ vận tải

Điểm nhấn chính:

- Di chuyển bằng Taxi hàng không có thể nhanh hơn gấp 5 lần vận tải đường bộ thông thường

- Cuộc đua thương mại hóa và phát triển công nghệ Taxi hàng không đang diễn ra sôi động với sự tham gia của nhiều tập đoàn lớn và các startup công nghệ trên toàn cầu.

Đoạn mở đầu

Hãy tưởng tượng bạn được đưa đón ở một trung tâm thành phố với mật độ dân số đông đúc bằng Taxi hàng không và di chuyển trên cao qua những con đường kẹt xe để đến điểm đến của mình cách xa đến 10 – 20km.

Nghe có vẻ khó tin phải không? Nhưng điều đó có thể trở thành hiện thực trong vòng chưa đến một thập kỷ tới.

Taxi hàng không là gì?

Thế giới đang bước vào kỷ nguyên của công nghệ di chuyển thông minh và trí tuệ nhân tạo; Tắc nghẽn giao thông đô thị; nhu cầu di chuyển nhanh chóng; đô thị hóa tăng tốc tạo ra áp lực lên hạ tầng vận tải truyền thống. Taxi hàng không xuất hiện như một giải pháp mang tính cách mạng.

Taxi hàng không (Advanced Air Mobility - AAM) là hình thức vận tải hành khách trên không, sử dụng công nghệ cất và hạ cánh thẳng đứng bằng động cơ điện (eVTOL - electric Vertical Take-Off and Landing). Khác với máy bay truyền thống vốn phục vụ các chuyến bay đường dài, taxi hàng không được phát triển để đáp ứng nhu cầu di chuyển quãng ngắn trong khu vực nội đô hoặc giữa các thành phố lân cận, nhằm rút ngắn thời gian di chuyển và giảm áp lực cho hạ tầng giao thông mặt đất.

Theo một báo cáo của Deloitte, di chuyển bằng AAM có thể nhanh hơn gấp 5 lần vận tải đường bộ thông thường. Phương tiện này hứa hẹn sẽ nâng cao hệ sinh thái giao thông hiện tải bằng cách giải quyết các vấn đề về tắc nghẽn và ô nhiễm môi trường. Điều quan trọng hệ thống phương tiện sẽ hướng tới mục tiêu không có thời gian chờ đợi làm thủ tục check-in vé nhờ tăng tốc các quy trình nhận diện, lên máy bay và kiểm tra an ninh thông qua các công nghệ tiên tiến như cảm biến và trí tuệ nhân tạo.

Tại sao thị trường AAM lại được sự kỳ vọng lớn?

Dự báo tăng trưởng hai chữ số

Theo các dự báo mới nhất, thị trường AAM toàn cầu sẽ bước vào giai đoạn tăng trưởng bứt phá trong giai đoạn 2023-2030, chủ yếu nhờ sự mở rộng nhanh chóng của dịch vụ vận tải hành khách và tiến trình hoàn thiện khung pháp lý cần thiết cho thương mại hóa quy mô lớn. Tuy nhiên, hiện nay nhiều quốc gia và khu vực vẫn chưa hoàn thiện đầy đủ các quy định quản lý, trong khi công nghệ liên quan vẫn cần được tinh chỉnh để đáp ứng các yêu cầu vận hành ở quy mô rộng.

Dựa trên các kịch bản tăng trưởng khác nhau về tốc độ triển khai các dịch vụ vận tải hành khách và hàng hóa, hai kịch bản chính đã được đưa ra:

· Kịch bản cơ sở: Thị trường AAM toàn cầu được dự báo đạt tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) 20% trong giai đoạn 2023-2030. Cụ thể, tăng trưởng ở mức 6% trong giai đoạn 2023-2025 và tăng mạnh lên 29% trong giai đoạn 2025-2030. Theo kịch bản này, quy mô thị trường sẽ tăng từ 9.5 tỷ euro năm 2023 lên 10.7 tỷ euro năm 2025, và đạt 38.2 tỷ euro vào năm 2030.

· Kịch bản tích cực: Với giả định mức độ triển khai nhanh hơn, thị trường có thể đạt CAGR 25% trong cả giai đoạn 2023-2030. Trong đó, giai đoạn 2023-2025 vẫn duy trì mức tăng trưởng 6%, nhưng với quy mô thị trường khởi điểm là 11.3 tỷ euro năm 2023, tăng lên 12.8 tỷ euro năm 2025. Đáng chú ý, giai đoạn 2025-2030 có thể đạt mức tăng trưởng mạnh mẽ hơn với CAGR 34%, đưa quy mô thị trường lên tới 55.2 tỷ euro vào năm 2030.

Những dự báo tăng trưởng này cho thấy tiềm năng phát triển to lớn của AAM trong thập kỷ tới, đặc biệt khi các rào cản pháp lý và công nghệ dần được tháo gỡ.

Nguồn: PwC, Tititada Research

Những lợi ích cộng đồng mà phương tiện AAM mang lại

Giảm thiểu chi phí vận hành

Một báo cáo của McKinsey cho biết để có thể tiếp cận khách hàng đại chúng và thúc đẩy sự phổ cập trên quy mô lớn, chi phí di chuyển bằng AAM phải cạnh tranh trực tiếp với các phương tiện giao thông mặt đất. Nói cách khác, chi phí cho mỗi chuyến bay cần phải giảm hơn 90% so với mức chi phí vận hành trực tiếp hiện tại của trực thăng, vốn dao động từ 4 đến 6 USD số ghế ngồi-dặm bay.

Khi các điều kiện then chốt như hoàn thiện công nghệ, tiêu chuẩn hóa vận hành, mở rộng hạ tầng và tối ưu hóa năng suất được đáp ứng, ngành AAM sẽ có khả năng đạt được mức chi phí thấp hơn đáng kể.Từ đó các hãng kinh doanh mô hình AAM có thể bán vé với mức giá phù hợp để mở ra cơ hội tiếp cận rộng rãi cho người dùng phổ thông

Nguồn: McKinsey, Tititada Research

Vận chuyển các dụng cụ y tế

Công nghệ AAM giúp cung cấp dịch vụ y tế với tốc độ nhanh hơn, chi phí thấp hơn và phạm vi phủ sóng rộng hơn. Các cơ sở y tế có thể chia sẻ nguồn lực và vật tư y tế theo thời gian thực, từ đó tối ưu hóa quản lý tồn kho và phân bổ thiết bị hiệu quả giữa các bệnh viện và phòng khám. Giải pháp này đặc biệt hữu ích trong bối cảnh nhiều hệ thống y tế tại các nền kinh tế phát triển cũng như đang phát triển đều đang chịu áp lực lớn về sự đòi hỏi cao trong khả năng cung cấp dịch vụ và năng lực phục vụ.

Song song với đó, hệ thống y tế cần xây dựng các quy định chuyên biệt để đảm bảo vận hành an toàn, bao gồm việc thiết lập các hành lang bay dành riêng cho hoạt động y tế và tích hợp vùng trời phục vụ phương tiện AAM. Ngoài ra, các công ty bảo hiểm y tế cũng cần điều chỉnh chính sách để đánh giá và xây dựng các gói bảo hiểm phù hợp với hình thức vận chuyển mới này.

Giải pháp đột phá cho logistics tại khu vực hẻo lánh

Các khu vực hẻo lánh, vùng sâu vùng xa từ lâu luôn đối mặt với bài toán nan giải về logistics do hạ tầng giao thông yếu kém, điều kiện tự nhiên khắc nghiệt và chi phí vận chuyển cao. Công nghệ AAM, đặc biệt với các phương tiện eVTOL và drone vận tải, đang mở ra hướng đi mới nhằm khắc phục những điểm nghẽn cố hữu trong chuỗi cung ứng truyền thống.

Với khả năng cất hạ cánh thẳng đứng, AAM cho phép vận chuyển hàng hóa đến những địa điểm không có sân bay hoặc hạ tầng đường bộ tiêu chuẩn. Điều này đặc biệt hữu ích cho các khu vực đồi núi, hải đảo, sa mạc, rừng sâu hay các vùng chịu ảnh hưởng nặng nề bởi thiên tai. Thời gian giao hàng được rút ngắn đáng kể, trong khi mức độ rủi ro do phụ thuộc vào điều kiện đường sá được giảm thiểu.

Nhiều công ty logistics lớn như UPS, DHL và Zipline đã bắt đầu thử nghiệm hoặc triển khai các dự án vận chuyển bằng drone và eVTOL tại các khu vực khó tiếp cận nhằm nâng cao năng lực phục vụ và tối ưu chi phí vận hành.

Thiết kế thuận lợi cho việc vận chuyển hành khách giữa các vùng sinh sống

Với tốc độ đô thị hóa nhanh chóng và tình trạng tắc nghẽn giao thông ngày càng nghiêm trọng tại các thành phố lớn, nhu cầu tìm kiếm các giải pháp vận tải mới trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Công nghệ AAM với các phương tiện eVTOL đang nổi lên như một lựa chọn đột phá cho vận tải hành khách trong khu vực đô thị (urban) và vùng ven (suburban).

Đối với khu vực vùng ven, nơi cư dân thường phải mất hàng giờ đồng hồ để di chuyển vào trung tâm làm việc hoặc học tập, AAM mang lại giải pháp rút ngắn đáng kể thời gian đi lại, qua đó nâng cao chất lượng cuộc sống và mở rộng khả năng lựa chọn nơi ở mà không bị giới hạn bởi khoảng cách địa lý.

Các thành phố như Los Angeles, Paris, Dubai hay Singapore đang tích cực thử nghiệm và quy hoạch mạng lưới vertiport nhằm tích hợp AAM vào hệ sinh thái giao thông đô thị tổng thể.

Dự kiến sẽ debut lần đầu tiên tại thế vận hội Olympic năm 2028

Một trong những cột mốc quan trọng đánh dấu bước chuyển mình của ngành AAM chính là kế hoạch trình diễn và vận hành thử nghiệm tại Thế vận hội Olympic Los Angeles 2028. Đây được xem là cơ hội để AAM chính thức ra mắt trên sân khấu toàn cầu, thu hút sự chú ý của hàng triệu khán giả quốc tế, các nhà đầu tư và giới hoạch định chính sách.

Los Angeles hiện là một trong những thành phố tiên phong trong phát triển hệ sinh thái AAM. Với tình trạng tắc nghẽn giao thông nghiêm trọng kéo dài suốt nhiều năm, thành phố này trở thành môi trường thử nghiệm lý tưởng và cấp thiết cho dịch vụ taxi hàng không. Theo kế hoạch, nhiều nhà phát triển eVTOL hàng đầu, nổi bật là Archer Aviation với mẫu Midnight, sẽ triển khai các chuyến bay thử nghiệm chở khách và phục vụ VIP trong suốt thời gian diễn ra Olympic 2028. Đây không chỉ là lần ra mắt thương mại đầu tiên mà còn là phép thử quy mô lớn cho toàn bộ hệ sinh thái AAM, bao gồm quy trình đặt chỗ, vận hành, cất hạ cánh và tích hợp hạ tầng.

Dự kiến, hàng chục chiếc eVTOL sẽ hoạt động liên tục, vận chuyển hành khách giữa các sân vận động, sân bay quốc tế LAX và các khu vực trung tâm của Los Angeles. Với tốc độ trung bình 240-280 km/h, các chuyến bay chỉ mất 10-20 phút cho quãng đường mà thông thường xe hơi phải mất hàng giờ vì kẹt xe. Đây sẽ là dịp để chứng minh năng lực thực tế của taxi hàng không trong việc giải quyết bài toán giao thông đô thị.

Không dừng lại ở việc trình diễn công nghệ, Olympic 2028 còn là phép thử toàn diện cho khung pháp lý, hạ tầng và vận hành của ngành AAM. Cục Hàng không Liên bang Mỹ (FAA) hiện đang khẩn trương triển khai chương trình cấp phép Innovate28, nhằm hoàn thiện đầy đủ các tiêu chuẩn an toàn bay, quy trình vận hành và đào tạo phi công trước khi sự kiện bắt đầu. Đây là điều kiện tiên quyết dịch vụ AAM có thể hoạt động thương mại hợp pháp trong sự kiện có quy mô hàng triệu người tham dự.

Những rào cản hiện tại, các thách thức chưa thể xem nhẹ

Tính pháp lý và quản lý vùng trời

Phát triển AAM đòi hỏi một hệ thống quản lý không lưu mới, có khả năng tích hợp giữa luồng bay truyền thống và hành lang bay dành riêng cho eVTOL. Thách thức nằm ở việc các cơ quan như FAA, EASA và ICAO phải nhanh chóng hoàn thiện các bộ quy chuẩn phù hợp từ cấp phép thiết kế, chứng nhận vận hành đến quản lý luồng bay quan trọng. Các báo cáo chỉ rõ, dù nhiều khung pháp lý đang trong giai đoạn thử nghiệm, vẫn còn thiếu tính chắc chắn để thu hút đầu tư dài hạn.

Hạ tầng vertiport và hệ thống điện

Vertiport không chỉ là nơi cất/hạ cánh mà còn cần hệ thống sạc nhanh, quản lý bảo trì và an toàn, trong điều kiện quỹ đất hạn chế tại đô thị. Theo báo cáo, quy hoạch vertiport phải thỏa mãn cả tiêu chuẩn kỹ thuật - vận hành - đô thị, đồng thời cần trang bị điện áp cao, hệ thống lưu trữ và nguồn dự phòng.

Nguồn: McKinsey, Tititada Research

An toàn bay & hệ thống phát hiện đánh tránh

Để đảm bảo an toàn ở quy mô thương mại, các hệ thống DAA (Detect-and‑Avoid) và cảm biến tự động cần đạt độ tin cậy rất cao. Việc triển khai DAA phân tán xuống từng phương tiện sẽ làm tăng chi phí thiết bị. Chuyên gia trong ngành đề xuất triển khai hệ thống cảnh báo và tránh va chạm cấp mạng lưới, giảm thiểu gánh nặng trên từng chiếc eVTOL.

Cuộc đua về phát triển AAM, ai đang dẫn đầu?

Cuộc đua thương mại hóa công nghệ AAM đang diễn ra sôi động với sự tham gia của nhiều tập đoàn lớn và các startup công nghệ trên toàn cầu. Tại Mỹ, Joby Aviation hiện đang giữ vị trí dẫn đầu khi đã hoàn tất 4 trong tổng số 5 giai đoạn chứng nhận FAA, với mục tiêu chính thức thương mại hóa ngay trong năm 2025. Joby nhận được sự hậu thuẫn mạnh mẽ từ các đối tác chiến lược như Delta Air Lines, Toyota và Virgin Atlantic, đồng thời đang hợp tác triển khai mạng lưới vertiport tại Anh và Mỹ. Cùng với Joby, Archer Aviation cũng nổi lên là đối thủ cạnh tranh đáng gờm với mẫu eVTOL Midnight. Hãng đã nhận được các đơn đặt hàng lớn từ United Airlines, đồng thời nhận được sự hỗ trợ tích cực từ các chính sách phát triển công nghiệp hóa AAM tại Mỹ. Archer kỳ vọng hoàn tất quy trình chứng nhận và vận hành thương mại trong vòng hai năm tới.

Tại châu Á, EHang của Trung Quốc đang đi trước ở phân khúc eVTOL tự hành khi trở thành công ty đầu tiên trên thế giới được cấp phép thương mại bởi Cơ quan Hàng không Dân dụng Trung Quốc (CAAC). Mẫu EH216-S hiện đã bắt đầu vận hành thực tế tại Trung Quốc và đang mở rộng thử nghiệm ra thị trường quốc tế như Abu Dhabi. Ở châu Âu, Vertical Aerospace đang từng bước khẳng định vị thế với mẫu VX4 khi ký kết các thỏa thuận hợp tác chiến lược cùng Bristow Group để mở rộng mạng lưới khai thác thương mại trong tương lai gần. Ngoài các tên tuổi dẫn đầu kể trên, nhiều công ty khác cũng đang tham gia tích cực vào cuộc đua, bao gồm Lilium (Đức) với dòng Lilium Jet, Eve Air Mobility (Brazil, thuộc tập đoàn Embraer) với hơn 2.800 cam kết đơn đặt hàng, cùng Wisk Aero (Mỹ, do Boeing hậu thuẫn) tập trung phát triển công nghệ eVTOL tự hành. Bên cạnh sự phát triển về công nghệ phương tiện, hệ sinh thái hỗ trợ như hệ thống vertiport, khung pháp lý và quản lý không lưu tại nhiều quốc gia cũng đang được triển khai đồng bộ nhằm chuẩn bị sẵn sàng cho sự bùng nổ của thị trường AAM trong giai đoạn 2025–2030.

Nguồn: PwC, Tititada Research

Tương lai nào cho AAM?

AAM đang mở ra những bước tiến đột phá cho ngành hàng không. Mặc dù đã có nhiều thử nghiệm ban đầu trong phạm vi hạn chế, việc triển khai rộng rãi vẫn còn phụ thuộc vào quá trình hoàn thiện công nghệ, xây dựng hệ sinh thái đầy đủ và khung pháp lý phù hợp. Điều này bao gồm cả quy định về cấp phép phương tiện và vận hành trong môi trường tự động hóa ngày càng cao.

Một yếu tố then chốt khác là sự chấp nhận của công chúng. Việc truyền thông đầy đủ về lợi ích xã hội, đảm bảo an toàn và giảm thiểu rủi ro sẽ giúp tăng niềm tin của người dân. Công tác giáo dục cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc xóa bỏ những lo ngại, đặc biệt về độ an toàn khi vận hành tự động.

AAM cũng mở ra nhiều cơ hội ứng dụng đa ngành. Từ việc vận chuyển mẫu y tế bằng drone đến xây dựng tiêu chuẩn vertiport tại các đô thị đông đúc, nhiều kịch bản ứng dụng mới sẽ dần hình thành. Công nghệ này giúp rút ngắn thời gian trong các dịch vụ y tế khẩn cấp và mở rộng khả năng tiếp cận dịch vụ cho các khu vực xa xôi.

Xa hơn, AAM được xem là bước đệm cho tiến trình tự động hóa toàn diện trong ngành hàng không. Với mức độ tự động hóa cao, lĩnh vực này có thể tạo ra bước chuyển lớn trong cách thức vận hành ngành trong những năm tới. Để thúc đẩy quá trình ứng dụng, ngành cần các lộ trình triển khai rõ ràng. Đồng thời, những cộng đồng hợp tác quốc tế như AVIATE đang đóng vai trò tích cực trong việc xây dựng chính sách và thúc đẩy sự phát triển bền vững cho AAM trong tương lai.