Hệ thống an sinh xã hội ở Mỹ

Điểm nhấn chính:

- Hệ thống An sinh Xã hội của Mỹ được tài trợ thông qua khấu trừ tiền lương: Người lao động và người sử dụng lao động mỗi bên đóng 6.2% thuế, tổng cộng là 12.4%.

- Theo thống kê, khoảng 21% người hưu trí ở Mỹ phụ thuộc hoàn toàn vào trợ cấp An sinh Xã hội để duy trì cuộc sống, và nhiều người trong số này không có đủ các khoản tiết kiệm cá nhân hoặc các quỹ hưu trí bổ sung.

Tình trạng hệ thống an sinh xã hội ở Mỹ hiện nay

Hệ thống An sinh Xã hội của Mỹ đang phải đối mặt với nhiều vấn đề nghiêm trọng, bao gồm khủng hoảng tài chính, khó khăn trong tổ chức và vận hành, cũng như sự cố công nghệ. Một trong những thách thức lớn nhất là nguy cơ cạn kiệt Quỹ Tín thác An sinh Xã hội (OASI) vào năm 2035, do dân số già hóa nhanh chóng và tỷ lệ người lao động đóng thuế giảm. Điều này có thể dẫn đến việc giảm mức trợ cấp cho người thụ hưởng xuống chỉ còn khoảng 83% so với mức cam kết ban đầu.

Hệ thống An sinh Xã hội của Mỹ được tài trợ thông qua khấu trừ tiền lương: Người lao động và người sử dụng lao động mỗi bên đóng 6.2% thuế, tổng cộng là 12.4%. Người tự kinh doanh sẽ phải trả toàn bộ 12.4%. Trong năm thuế 2024, thuế này áp dụng cho 168,600 đô la đầu tiên trong thu nhập, và mức giới hạn này sẽ tăng lên 176,100 đô la trong năm thuế 2025.

Khi đóng góp vào An sinh xã hội, số tiền không trực tiếp vào tài khoản cá nhân mà được chuyển vào quỹ chi trả các chế độ phúc lợi cho người nghỉ hưu hiện tại. Cứ mỗi đô la đóng góp, 85 xu sẽ vào quỹ tín thác An sinh xã hội, còn 15 xu sẽ được chuyển vào quỹ dành cho người khuyết tật.

Để giải quyết vấn đề tài chính của quỹ, nhiều giải pháp đã được đề xuất. Đảng Dân Chủ, ví dụ, đã đưa ra đề nghị củng cố tài chính cho quỹ bằng cách yêu cầu những người Mỹ giàu có hơn trả thuế tiền lương nhiều hơn. Hiện tại, mức thuế suất của An sinh Xã hội đang bị giới hạn ở mức 6.2% trên thu nhập 168,600 USD đầu tiên.

Ngoài ra, một số đại diện như Dân biểu Jan Schakowsky (Dân Chủ-Illinois) và Val Hoyle (Dân Chủ-Oregon) vào năm 2023 đã đề xuất tăng thuế tiền lương lên 7% cho những người có thu nhập cao nhất. Biện pháp này được cho là có thể giúp quỹ OASI duy trì khả năng thanh toán cho đến năm 2096.

Tuy nhiên, việc thực hiện các chính sách này không phải là điều dễ dàng và vẫn đối mặt với nhiều khó khăn, cả về chính trị lẫn thực tế.

Thực hiện cải cách nhân sự tại Cơ quan An sinh Xã hội Mỹ

Sự nghi ngờ sử dụng thông tin sai mục đích ​

Gần đây, Bộ Hiệu quả Chính phủ (Office of Government Efficiency - DOGE), cơ quan được thành lập dưới chính quyền Tổng thống Trump, đã gây xôn xao dư luận khi đề xuất cắt giảm nhân sự tại Cơ quan An sinh Xã hội (SSA) từ 57,000 xuống còn 50,000 người, đồng thời thực hiện các biện pháp tinh giản hệ thống văn phòng vùng. Đề xuất này đã vấp phải nhiều sự phản đối từ công chúng, khi các chuyên gia cảnh báo rằng việc giảm nhân sự có thể khiến SSA không thể đáp ứng kịp thời nhu cầu ngày càng tăng của người dân. Điều này có thể kéo dài thời gian xử lý hồ sơ, làm giảm chất lượng dịch vụ và ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của hàng triệu người dân phụ thuộc vào các dịch vụ của SSA.

Ngoài những vấn đề về tổ chức, một lo ngại khác là quyền truy cập của SSA vào thông tin cá nhân nhạy cảm của công dân Mỹ. Các dữ liệu mà SSA quản lý bao gồm số An sinh Xã hội, hồ sơ y tế, số giấy phép lái xe, thông tin ngân hàng, thẻ tín dụng, hồ sơ thuế, giấy khai sinh, giấy chứng nhận kết hôn, cũng như địa chỉ nhà và nơi làm việc của người dân. Sự quan ngại này càng gia tăng khi chính quyền Mỹ cảnh báo về khả năng dừng hoạt động của hệ thống An sinh Xã hội nếu có bất kỳ sự lạm dụng nào liên quan đến việc sử dụng các dữ liệu này.

Mối lo ngại trở nên nghiêm trọng hơn khi một lệnh cấm tạm thời do Thẩm phán Ellen Lipton Hollander đưa ra đã ngăn chặn DOGE và Elon Musk tiếp cận thông tin cá nhân của công dân Mỹ. Lệnh này yêu cầu DOGE và Musk xóa tất cả các dữ liệu chưa được ẩn danh mà họ đã thu thập từ SSA, đồng thời cấm việc sử dụng mã nguồn và máy tính của SSA. Động thái này phản ánh sự căng thẳng giữa quyền bảo vệ dữ liệu cá nhân và các sáng kiến cải cách chính phủ.

Không chỉ dừng lại ở việc truy cập dữ liệu, DOGE còn thúc đẩy việc đóng cửa hàng chục văn phòng SSA, cắt giảm dịch vụ tổng đài và yêu cầu người dân phải đến trực tiếp để xác minh danh tính. Những thay đổi này có thể dẫn đến quá tải cho hệ thống, gây khó khăn cho những người cao tuổi và người khuyết tật trong việc nhận trợ cấp. Điều này dấy lên nhiều nghi ngờ về khả năng cải thiện chất lượng dịch vụ An sinh Xã hội nếu các biện pháp tinh giản không được thực hiện một cách hợp lý.

Elon Musk, người sáng lập Tesla và SpaceX, đã từng chỉ trích hệ thống An sinh Xã hội, gọi nó là “mô hình lừa đảo Ponzi lớn nhất mọi thời đại”. Ông cũng đưa ra tuyên bố chưa được xác minh rằng “hàng triệu người đã chết vẫn đang nhận trợ cấp”. Musk đã đề xuất cắt giảm 700 tỷ USD mỗi năm từ các chương trình phúc lợi như An sinh Xã hội, Medicare và Medicaid – một con số cao hơn rất nhiều so với ước tính của các chuyên gia tài chính. Những phát ngôn này và các hành động cải cách mà DOGE thực hiện làm nổi lên những câu hỏi về mục tiêu thực sự của các cải cách và liệu chúng có thực sự phục vụ cho quyền lợi của người dân hay không.

Ảnh hưởng trực tiếp đến người thụ hưởng các quyền lợi của SSA

Các biến động trong hệ thống An sinh Xã hội đang tạo ra sự bất an ngày càng lớn cho người nghỉ hưu và các đối tượng hưởng trợ cấp khác. Mức trợ cấp trung bình hàng tháng hiện nay chỉ vào khoảng 1,929.20 USD, trong khi chi tiêu trung bình hàng tháng của một hộ gia đình hưu trí có thể lên đến hơn 4,500 USD. Khoảng chênh lệch lớn này cho thấy rằng, đối với nhiều người hưu trí, trợ cấp từ An sinh Xã hội không đủ để duy trì cuộc sống hàng ngày. Điều này càng làm rõ nhu cầu về các khoản tiết kiệm bổ sung hoặc các nguồn thu nhập khác để đảm bảo cuộc sống ổn định sau khi nghỉ hưu.

Theo thống kê, khoảng 21% người hưu trí ở Mỹ phụ thuộc hoàn toàn vào trợ cấp An sinh Xã hội để duy trì cuộc sống, và nhiều người trong số này không có đủ các khoản tiết kiệm cá nhân hoặc các quỹ hưu trí bổ sung. Do đó, việc gia tăng sự phụ thuộc vào An sinh Xã hội có thể dẫn đến nguy cơ lạm phát chi phí sinh hoạt đối với những người này khi nguồn lực của Quỹ Tín thác An sinh Xã hội giảm dần trong những năm tới.

Để giải quyết vấn đề này, một số thay đổi trong các điều khoản khấu trừ như WEP (Windfall Elimination Provision) và GPO (Government Pension Offset) đã được thực hiện nhằm cải thiện tình hình cho một bộ phận người thụ hưởng. Những điều chỉnh này cho phép một số người hưu trí nhận được khoản trợ cấp bù lên đến hơn 6,700 USD mỗi năm. Tuy nhiên, ngay cả với những cải cách này, hệ thống An sinh Xã hội vẫn phải đối mặt với tình trạng tài chính không ổn định, khiến nhiều người phải tìm kiếm các giải pháp tài chính khác như các chương trình hưu trí 401(k) hoặc IRA, hoặc thậm chí là việc làm bán thời gian sau khi nghỉ hưu.

Bên cạnh đó, các chuyên gia tài chính cảnh báo rằng mức trợ cấp An sinh Xã hội có thể tiếp tục giảm nếu không có các biện pháp tăng cường tài chính, chẳng hạn như tăng thuế hoặc thay đổi các điều kiện đối với người lao động. Điều này càng tạo ra mối lo ngại lớn đối với các thế hệ tương lai, khi mà nhiều người vẫn chưa chuẩn bị đủ cho cuộc sống sau khi nghỉ hưu. Việc cải tổ và duy trì sự ổn định của An sinh Xã hội, vì vậy, không chỉ là vấn đề tài chính mà còn là vấn đề xã hội có ảnh hưởng sâu rộng đến đời sống của hàng triệu người dân Mỹ.

Kết luận

Hệ thống An sinh Xã hội Hoa Kỳ hiện đang đối mặt với một loạt vấn đề phức tạp về tài chính, tổ chức và chính trị, tạo ra một tình thế ngã ba đường. Để đảm bảo chương trình này tiếp tục vận hành hiệu quả và bảo vệ quyền lợi của hàng chục triệu công dân, nước Mỹ cần một chiến lược cải cách toàn diện. Chiến lược này phải kết hợp giữa kỷ luật tài chính nghiêm ngặt, đổi mới trong quản trị và tinh thần trách nhiệm xã hội.

Về mặt công nghệ, Bộ Hiệu quả Chính phủ (DOGE) tuyên bố sẽ tiến hành hiện đại hóa toàn bộ hệ thống phần mềm và cơ sở dữ liệu của Cơ quan An sinh Xã hội (SSA), bao gồm việc xây dựng lại mã nguồn từ đầu. Mặc dù mục tiêu của cải cách này là giảm sự phụ thuộc vào những hệ thống cũ kỹ như COBOL, nhưng trong quá trình chuyển đổi, không ít lo ngại rằng việc chi trả trợ cấp cho người dân sẽ bị gián đoạn, gây ảnh hưởng lớn đến quyền lợi của người thụ hưởng.

Phản ứng trước các chính sách của DOGE đang ngày càng mạnh mẽ. Các Thượng nghị sĩ Đảng Dân chủ đã thành lập một "phòng chiến dịch" chuyên trách để phản đối kế hoạch cắt giảm An sinh Xã hội, khẳng định rằng bảo vệ quyền lợi của người dân là ưu tiên hàng đầu. Bên cạnh đó, phong trào “Hands Off”đã nổ ra, với hàng nghìn người dân tham gia biểu tình trên khắp cả nước để bày tỏ sự phản đối đối với các biện pháp này.

Mặc dù DOGE khẳng định các sáng kiến này nhằm loại bỏ lãng phí và nâng cao hiệu quả mà không làm ảnh hưởng đến các dịch vụ thiết yếu, nhưng trên thực tế, tác động đến hàng triệu người đang phụ thuộc vào An sinh Xã hội là điều không thể xem nhẹ. Cuộc tranh luận về tương lai của hệ thống này tại Hoa Kỳ, vì vậy, đang trở nên ngày càng căng thẳng và phức tạp hơn bao giờ hết.

Khám phá mô hình tư nhân hóa an sinh xã hội: giải pháp cho cuộc khủng hoảng tài chính mỹ?

Giải pháp của Thụy Điển

Ba mươi năm trước, Thụy Điển đã đối mặt với những vấn đề tương tự như Hoa Kỳ hiện nay: tỷ lệ sinh giảm, tuổi thọ tăng, và hệ thống bảo hiểm xã hội (ASXH) theo kiểu "pay-as-you-go" không còn đủ sức đáp ứng nhu cầu của dân số già hóa. Chính vì thế, các nhà lãnh đạo Thụy Điển, bất chấp sự phân cực chính trị, đã tìm được sự đồng thuận và quyết định cải cách hệ thống ASXH. Một trong những thay đổi đáng chú ý là việc tư nhân hóa một phần hệ thống hưu trí.

Tại Thụy Điển, thay vì đóng toàn bộ thuế lương vào hệ thống ASXH như ở Mỹ, người lao động chỉ đóng 16% thu nhập vào hệ thống này, bao gồm cả các khoản cho hưu trí và phúc lợi y tế. Đặc biệt, 2,5% trong số này được chuyển vào tài khoản hưu trí cá nhân, cho phép người lao động lựa chọn đầu tư vào các quỹ hưu trí do các công ty quản lý độc lập. Nếu không muốn tự quản lý, người lao động có thể chọn hệ thống tự động đầu tư với tùy chọn điều chỉnh bất kỳ lúc nào.

Mô hình này đã chứng minh hiệu quả trong 25 năm qua. Chỉ số OMX Stockholm 30 của Thụy Điển có xu hướng tăng trưởng ổn định và tương đồng với S&P 500 của Mỹ, cho thấy rằng việc tư nhân hóa một phần hệ thống ASXH chỉ 2,5% là một lựa chọn sáng suốt. Hơn nữa, việc này không chỉ giúp giảm bớt gánh nặng cho ngân sách công mà còn thúc đẩy sự tham gia của người dân vào việc quản lý quỹ hưu trí của chính họ. Đầu tư vào các quỹ này là một chiến lược dài hạn, và mặc dù có rủi ro trong ngắn hạn, nhưng lịch sử đã chứng minh lãi suất kép theo thời gian thường mang lại lợi ích, ngay cả sau các khủng hoảng tài chính lớn như năm 2008.

Với những thành công từ mô hình này, các nhà cải cách của Mỹ, bao gồm Tổng thống Donald Trump và một số người ủng hộ như Elon Musk, đã đưa ra ý tưởng về việc cải cách hệ thống An sinh xã hội của Mỹ theo hướng tư nhân hóa một phần. Mặc dù ý tưởng này đã được cựu Tổng thống George W. Bush đề xuất trong Thông điệp Liên bang năm 2004, nó vẫn chưa được áp dụng. Những người cải cách này hy vọng rằng việc cho phép người lao động chuyển một phần thuế An sinh xã hội vào tài khoản hưu trí cá nhân sẽ giúp giảm bớt gánh nặng của hệ thống và mang lại sự linh hoạt hơn trong việc quản lý tài chính cá nhân.

Khó khăn chính trị trong việc áp dụng mô hình tại Mỹ

Tuy nhiên, việc thực hiện tư nhân hóa hệ thống An sinh xã hội ở Mỹ gặp phải rất nhiều thách thức chính trị. Khái niệm "tư nhân hóa" này, dù chỉ là một phần nhỏ, vẫn gây ra tranh cãi lớn. Trong một phiên điều trần gần đây, ông Frank Bisignano, người được Tổng thống Trump đề cử làm lãnh đạo Cơ quan An sinh Xã hội (SSA), đã từ chối bình luận về quan điểm của Elon Musk rằng An sinh xã hội là một "trò lừa Ponzi". Khi được hỏi liệu An sinh xã hội có phải là một "trò Ponzi" không, ông chỉ trả lời rằng đó là "một lời hứa sẽ trả".

Việc cải cách hệ thống An sinh xã hội Mỹ đang trở thành vấn đề nóng, không chỉ vì những thách thức tài chính mà còn bởi sự bất đồng chính trị. Thực tế, hệ thống này hiện đang đối diện với tình trạng nguy hiểm khi Quỹ Tín thác An sinh xã hội dự báo sẽ cạn kiệt vào năm 2033, chỉ còn khoảng 8 năm nữa. Khi đó, trợ cấp sẽ phải giảm mạnh, có thể lên đến 21%, điều này sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến hàng triệu người dân phụ thuộc vào An sinh xã hội.

Dù vậy, các phương án cải cách hiện tại đều gặp phải sự phản đối từ hai phe chính trị lớn của Mỹ. Một trong những phương án được đề xuất là bỏ "trần thu nhập" hiện tại (176,000 USD), điều này có thể giúp duy trì quỹ An sinh xã hội lâu dài, nhưng đây lại là một biện pháp bị coi là tăng thuế, điều mà Đảng Cộng hòa chắc chắn phản đối. Một phương án khác là tăng độ tuổi nhận trợ cấp, nhưng lại vấp phải sự phản đối từ Đảng Dân chủ. Chính sự bế tắc này đã khiến không có cải cách đáng kể nào được đưa ra kể từ năm 1983.

Vậy có còn giải pháp nào khác để cải cách mà không phải đối mặt với sự phản đối gay gắt từ các đảng phái chính trị? Một hướng đi tiềm năng có thể là tham khảo mô hình của Thụy Điển, nơi việc tư nhân hóa một phần hệ thống hưu trí đã giúp hệ thống An sinh xã hội phát triển bền vững hơn. Liệu đây có thể là giải pháp phù hợp để cải cách hệ thống An sinh xã hội Mỹ trong bối cảnh khó khăn hiện nay?

Thậm chí, Tổng thống Trump, dù khẳng định không cắt giảm ASXH, cũng từng gọi chương trình này là "trò Ponzi". Trong cuốn sách "The America We Deserve" năm 2000, ông viết: "Thay vì đóng vào ASXH, có lẽ bạn nên mua vé số — đó là khoản đầu tư khôn ngoan hơn."

​ Những tranh cãi chính trị này phản ánh sự phức tạp trong việc cải cách hệ thống ASXH tại Hoa Kỳ. Mặc dù việc tham khảo mô hình của Thụy Điển có thể mang lại những lợi ích tiềm năng, nhưng việc thực hiện đòi hỏi sự đồng thuận chính trị và sự chấp nhận của công chúng.

Liên hệ đến Việt Nam

Hệ thống bảo hiểm xã hội (BHXH) ở Việt Nam có nhiều điểm khác biệt so với An sinh xã hội của Mỹ, nhưng cũng đang đối mặt với những thách thức tương tự — đặc biệt là vấn đề dân số già hóa, khả năng cân đối quỹ và mức độ tham gia của người lao động. Dưới đây là cái nhìn tổng quan và cập nhật về hệ thống BHXH tại Việt Nam:

BHXH của Việt Nam là một trụ cột quan trọng trong chính sách an sinh xã hội của Nhà nước, với mục tiêu bảo vệ thu nhập cho người lao động khi về già, khi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động hoặc tử tuất. Hệ thống này hiện được chia thành hai hình thức chính: BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện. BHXH bắt buộc áp dụng cho người lao động có hợp đồng lao động chính thức, trong đó cả người lao động và người sử dụng lao động đều đóng góp vào quỹ theo một tỷ lệ quy định. Trong khi đó, BHXH tự nguyện dành cho nhóm lao động không có quan hệ lao động cố định như nông dân, lao động tự do, tiểu thương…, với mức đóng do cá nhân tự lựa chọn tùy theo khả năng.

Người tham gia BHXH tại Việt Nam được hưởng nhiều chế độ, trong đó bao gồm hưu trí, ốm đau, thai sản, tai nạn lao động – bệnh nghề nghiệp, tử tuất và trợ cấp một lần. Tuy nhiên, hệ thống BHXH hiện nay đang phải đối mặt với không ít thách thức. Một trong những vấn đề lớn nhất là tốc độ già hóa dân số nhanh chóng. Dự báo đến năm 2036, Việt Nam sẽ chính thức bước vào giai đoạn "xã hội già", với hơn 20% dân số trên 60 tuổi. Việc số người nhận lương hưu tăng trong khi lực lượng lao động trẻ – những người đóng góp cho quỹ – không đủ bù đắp sẽ gây áp lực rất lớn lên quỹ hưu trí trong tương lai.

Những vấn đề nổi bật hiện nay

Tuy nhiên, hệ thống BHXH hiện nay đang phải đối mặt với không ít thách thức. Một trong những vấn đề lớn nhất là tốc độ già hóa dân số nhanh chóng. Dự báo đến năm 2036, Việt Nam sẽ chính thức bước vào giai đoạn "xã hội già", với hơn 20% dân số trên 60 tuổi. Việc số người nhận lương hưu tăng trong khi lực lượng lao động trẻ – những người đóng góp cho quỹ – không đủ bù đắp sẽ gây áp lực rất lớn lên quỹ hưu trí trong tương lai.

Một vấn đề khác là tỷ lệ người lao động tham gia BHXH vẫn còn thấp. Tính đến năm 2023, mới chỉ có khoảng 38% lực lượng lao động tham gia BHXH, phần lớn trong số đó là tham gia bắt buộc. BHXH tự nguyện dù đã được đẩy mạnh nhưng vẫn chưa thực sự hấp dẫn, do mức đóng được cho là cao trong khi quyền lợi chưa đủ thuyết phục. Đặc biệt, điều kiện để được nhận lương hưu – như phải đóng liên tục trong 20 năm – là rào cản lớn khiến nhiều người bỏ cuộc giữa chừng.

Điều đáng lo ngại hơn là xu hướng ngày càng nhiều người chọn rút BHXH một lần sau khi nghỉ việc, thay vì tiếp tục duy trì để nhận lương hưu khi về già. Việc này không chỉ gây tổn hại đến quyền lợi lâu dài của chính họ, mà còn làm xói mòn sự bền vững của quỹ. Trong khi đó, tính hấp dẫn của lương hưu còn thấp do mức lương hưu trung bình hiện nay của người nghỉ hưu tại Việt Nam vẫn còn thấp – chỉ khoảng vài triệu đồng mỗi tháng – không đủ đảm bảo cuộc sống khi chi phí y tế và sinh hoạt ngày càng tăng.

Trước thực trạng đó, Chính phủ Việt Nam đang từng bước triển khai các giải pháp cải cách. Một trong những định hướng quan trọng là rút ngắn số năm đóng tối thiểu để được nhận lương hưu, từ 20 năm xuống còn 15 năm, và trong tương lai có thể chỉ còn 10 năm. Ngoài ra, cơ quan chức năng cũng đang xem xét bổ sung thêm các quyền lợi cho người tham gia BHXH tự nguyện, chẳng hạn như được hưởng chế độ ốm đau, thai sản như BHXH bắt buộc, nhằm tăng tính hấp dẫn của chương trình. Việc mở rộng độ bao phủ, nhất là ở khu vực phi chính thức, cũng đang được thúc đẩy thông qua các chiến dịch truyền thông và cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ số để nâng cao hiệu quả quản lý và tiếp cận.