Tầm quan trọng về địa chính trị Việt Nam với Mỹ

Điểm nhấn chính:

- Việt Nam trở thành đối tác quan trọng trong chiến lược "tái cân bằng" của Mỹ tại khu vực Châu Á Thái Bình Dương, mà một trong những yếu tố chính là việc gia tăng sự hiện diện quân sự của Mỹ.

- Việt Nam hiện tham gia 17 FTAs, con số vượt trội so với các nước trong khu vực, đồng thời triển khai nhiều chính sách ưu đãi về thuế dành riêng cho các dự án công nghệ cao.

Việt Nam trong ánh mắt chính trị toàn cầu

Vị trí chiến lược

Việt Nam, với vị trí địa lý nằm ở trung tâm khu vực Đông Nam Á, sở hữu một vị trí chiến lược quan trọng không chỉ đối với các quốc gia trong khu vực mà còn đối với các cường quốc toàn cầu như Mỹ. Với đường bờ biển dài khoảng 3,260 km dọc theo Biển Đông, Việt Nam nằm ở vị trí cửa ngõ giữa Thái Bình Dương và các tuyến hàng hải quốc tế quan trọng, kết nối các nền kinh tế lớn của thế giới.

Vị trí này giúp Việt Nam đóng vai trò như một cầu nối trong giao thương, giao lưu văn hóa và an ninh khu vực. Biển Đông, nơi có hơn 50% lượng tàu thuyền vận chuyển hàng hóa quốc tế qua lại, có tầm quan trọng to lớn trong chiến lược kinh tế toàn cầu và an ninh khu vực.

Quan hệ giữa Việt Nam với Mỹ: Từ kẻ thù cho đến tình bạn hữu nghị

Quan hệ giữa Việt Nam và Mỹ đã trải qua một chặng đường dài, từ những năm tháng chiến tranh đau thương đến sự hợp tác mạnh mẽ ngày nay. Sau khi bình thường hóa quan hệ vào năm 1995, hai quốc gia đã ký kết Hiệp định Thương mại Song phương năm 2001, tạo nền tảng cho việc Mỹ cấp quy chế quốc gia được ưu đãi nhất cho Việt Nam và ủng hộ Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Thương mại giữa hai nước đã tăng trưởng ấn tượng, từ 2,9 tỷ USD vào năm 2002 lên 114,6 tỷ USD vào năm 2022. Mỹ trở thành đối tác xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, bao gồm các mặt hàng dệt may, giày dép và điện tử.

Ngoài hợp tác thương mại, Mỹ cũng cung cấp 142 triệu USD viện trợ phát triển cho Việt Nam vào năm 2022, hỗ trợ các dự án giải quyết hậu quả chiến tranh, chẳng hạn như khắc phục ô nhiễm dioxin. Mối quan hệ giữa hai quốc gia đã chuyển từ kẻ thù trong chiến tranh thành đối tác chiến lược, phản ánh sự phát triển bền vững và toàn diện trong hợp tác song phương.

Đối tác quan trọng của Mỹ trong cạnh tranh địa chính trị với Trung Quốc

Trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược ngày càng gay gắt giữa các cường quốc như Mỹ và Trung Quốc tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương, Việt Nam trở thành một đối tác quan trọng đối với Mỹ.

Việc duy trì ảnh hưởng tại khu vực này, đặc biệt là tại Biển Đông, là ưu tiên chiến lược của Mỹ nhằm đảm bảo tự do hàng hải và ổn định an ninh khu vực. Việt Nam, với quan điểm độc lập và khát vọng phát triển kinh tế, đã thể hiện sự cân bằng trong mối quan hệ với Mỹ và Trung Quốc.

Mỹ coi Việt Nam là một đối tác mạnh mẽ trong việc đối phó với các mối đe dọa từ Trung Quốc, đặc biệt trong bối cảnh các tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông và các vấn đề liên quan đến chủ quyền biển đảo.

Trung tâm thương mại và đầu tư hấp dẫn

Trong vài thập kỷ qua, Việt Nam đã vươn mình trở thành một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất khu vực châu Á, với tốc độ GDP trung bình hơn 6% trong giai đoạn 2010–2023. Mối quan hệ thương mại giữa Mỹ và Việt Nam cũng phát triển mạnh mẽ, với kim ngạch hai chiều đạt khoảng 123 tỷ USD vào năm 2022, tăng gấp nhiều lần so với thời điểm bình thường hóa quan hệ vào năm 1995. Mỹ hiện là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, với các mặt hàng chủ lực gồm dệt may, giày dép, điện thoại, máy tính và nông sản như cà phê, hạt điều và thủy sản.

Việt Nam ngày càng nổi bật như một “trung tâm sản xuất thay thế” trong bối cảnh các doanh nghiệp Mỹ tìm cách giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc do tác động kéo dài từ cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung, chi phí sản xuất tăng và rủi ro địa chính trị. Các tập đoàn lớn như Apple, Intel, Samsung (tuy là Hàn Quốc nhưng phục vụ thị trường Mỹ), và gần đây là NVIDIA, đã hoặc đang mở rộng hoạt động tại Việt Nam – cho thấy nước này đang chiếm vị thế then chốt trong tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu.

FDI và tăng trưởng kinh tế

Dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tiếp tục là động lực tăng trưởng chủ yếu của Việt Nam. Tổng FDI giải ngân đạt trên 25.35 tỷ USD vào năm 2024, trong đó Mỹ là một trong những nhà đầu tư lớn nhất trong các lĩnh vực công nghệ cao, chế biến chế tạo và dịch vụ. Việt Nam cũng tích cực hội nhập kinh tế toàn cầu thông qua các hiệp định thương mại tự do (FTA) như CPTPP, EVFTA và RCEP, tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư nước ngoài, đặc biệt là từ Mỹ, tận dụng thị trường rộng lớn của khu vực.

Sự kết hợp giữa tốc độ tăng trưởng, dân số trẻ, lực lượng lao động cạnh tranh, và môi trường chính trị ổn định khiến Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn cho các doanh nghiệp Mỹ không chỉ trong lĩnh vực sản xuất mà còn trong công nghệ, tài chính, dịch vụ và nông nghiệp thông minh.

Đối trọng với sự tăng cường ảnh hưởng của Trung Quốc

Hợp tác giữa Mỹ và Việt Nam để đảm bảo quyền lợi hợp pháp chủ quyền tại biển Đông

Tranh chấp tại Biển Đông, một khu vực có tầm quan trọng chiến lược không chỉ đối với Việt Nam mà còn đối với các quốc gia trong khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, đã và đang là vấn đề lớn trong quan hệ quốc tế. Việt Nam, với chủ quyền tại các vùng biển như quần đảo Trường Sa, hoàn toàn trùng khớp với mục tiêu của Mỹ trong việc duy trì một khu vực tự do và rộng mở, đặc biệt trong bối cảnh Trung Quốc gia tăng các tuyên bố chủ quyền phi lý đối với hầu hết Biển Đông.

Theo báo cáo của Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế và Chiến lược (CSIS), các tuyến đường biển qua Biển Đông trị giá khoảng 5.3 nghìn tỷ USD mỗi năm và là nguồn cung cấp năng lượng quan trọng cho các quốc gia, bao gồm Nhật Bản và Hàn Quốc, đồng thời ảnh hưởng trực tiếp đến các mối quan hệ thương mại toàn cầu. Mỹ và Việt Nam chia sẻ lợi ích trong việc chống lại những hành động gây bất ổn và duy trì quyền tự do lưu thông trên các tuyến đường biển chiến lược này.

Tăng cường hợp tác quan hệ quốc phòng với Mỹ

Việt Nam trở thành đối tác quan trọng trong chiến lược "Tái cân bằng" của Mỹ tại khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, mà một trong những yếu tố chính là việc gia tăng sự hiện diện quân sự của Mỹ.

Mỹ đã và đang tiến hành các cuộc tập trận chung với Việt Nam, đặc biệt là các cuộc diễn tập về cứu hộ nhân đạo, cứu trợ thảm họa và bảo vệ các tuyến đường biển. Vị trí địa lý của Việt Nam, nằm gần các tuyến đường biển quan trọng, mang lại cho Mỹ khả năng giám sát tốt hơn và tạo điều kiện cho các hoạt động quân sự nhằm kiềm chế sự ảnh hưởng của Trung Quốc, đặc biệt trong các khu vực như Biển Đông.

Hợp tác an ninh với khu vực ASEAN và Mỹ

Việt Nam, với vai trò là thành viên chủ chốt của ASEAN, đóng góp vào cấu trúc an ninh khu vực để đối phó với những thách thức từ Trung Quốc, đặc biệt trong các vấn đề liên quan đến Biển Đông. ASEAN, với hơn 10 quốc gia thành viên, là một tổ chức quan trọng trong việc duy trì ổn định và hòa bình trong khu vực.

Việt Nam đã thúc đẩy các sáng kiến hợp tác giữa các quốc gia ASEAN, đồng thời duy trì một quan hệ đối tác chiến lược ngày càng mạnh mẽ với Mỹ. Việt Nam tham gia vào các cuộc đối thoại an ninh khu vực như Diễn đàn An ninh ASEAN (ARF) và Hội nghị Cấp cao ASEAN, đóng vai trò là cầu nối giữa các quốc gia lớn như Mỹ, Nhật Bản và các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á.

Hợp tác kinh tế, tăng cường công nghệ và đẩy mạnh phát triển hệ thống điện

Đầu tư sản xuất chất bán dẫn

Trong bối cảnh các doanh nghiệp công nghệ toàn cầu nỗ lực “giảm rủi ro” khỏi sự phụ thuộc vào Trung Quốc, Việt Nam nổi lên như một điểm đến “friendshoring” đầy tiềm năng đối với Mỹ và các đồng minh. Lợi thế của Việt Nam nằm ở lực lượng lao động có trình độ cao, chi phí cạnh tranh, và môi trường chính trị ổn định. Đó là những yếu tố then chốt giúp thu hút dòng vốn FDI chất lượng cao.

Việt Nam hiện tham gia 17 FTAs, con số vượt trội so với các nước trong khu vực, đồng thời triển khai nhiều chính sách ưu đãi về thuế dành riêng cho các dự án công nghệ cao. Sản lượng sinh viên có tay nghề được duy trì đều đặn, nhờ vào các sáng kiến hợp tác giáo dục, trong đó nổi bật là khoản viện trợ 14.2 triệu USD từ USAID nhằm nâng cao năng lực giảng dạy và nghiên cứu tại ba trường đại học quốc gia bao gồm Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Quốc gia TP.HCM và Đại học Quốc gia Đà Nẵng.

Đặc biệt, trong lĩnh vực bán dẫn – ngành công nghiệp then chốt của kỷ nguyên số, Việt Nam đang được định vị là một trung tâm mới tại châu Á. Cùng với sự hỗ trợ 2 triệu USD từ phía Mỹ cho chương trình đào tạo kỹ sư bán dẫn, Việt Nam đặt mục tiêu đầy tham vọng: mở rộng quy mô lực lượng lao động bán dẫn gấp 10 lần, tiến đến con số 50,000 kỹ sư vào năm 2030.

Tăng trưởng mạnh mẽ của thị trường cũng phần nào phản ánh qua số liệu. Trong giai đoạn 2016–2021, ngành bán dẫn Việt Nam tăng trưởng trung bình 7.1%/năm, đạt quy mô 18.2 tỷ USD vào năm 2022. Việt Nam hiện chuyên về mảng lắp ráp, thử nghiệm và đóng gói (ATP). Xuất khẩu chip bán dẫn sang Mỹ đạt 562 triệu USD trong 2 tháng đầu năm 2023 – tăng mạnh so với mức 321.7 triệu USD của cả năm 2022 – đưa Việt Nam trở thành quốc gia xuất khẩu chip lớn thứ ba châu Á sang Mỹ. Trong bảy tháng liên tiếp tính đến tháng 4/2023, Việt Nam chiếm hơn 10% tổng lượng chip Mỹ nhập khẩu.

Hàng loạt “ông lớn” công nghệ đã chọn Việt Nam làm điểm đến sản xuất. Intel – tập đoàn bán dẫn hàng đầu thế giới đã đặt chân vào Việt Nam từ năm 2006 và hiện đang vận hành nhà máy ATP lớn nhất toàn cầu tại TP.HCM. Năm 2023, Amkor Technology tiếp tục đầu tư 1.6 tỷ USD xây dựng nhà máy mới tại Bắc Ninh. Các công ty lớn như Marvell và GlobalFoundries cũng đã tham gia phái đoàn doanh nghiệp Mỹ tháp tùng Tổng thống Joe Biden khi ông đến thăm Việt Nam vào tháng 9/2023.

Không chỉ dừng lại ở lĩnh vực bán dẫn, Việt Nam còn là tâm điểm trong chiến lược tái định vị chuỗi cung ứng của các hãng điện tử toàn cầu. Apple là ví dụ điển hình, từ năm 2019, tập đoàn này đã đầu tư tổng cộng 15.8 tỷ USD vào Việt Nam và hiện đang vận hành 28 nhà máy, phần lớn tập trung ở các tỉnh phía Bắc. Việt Nam hiện lắp ráp nhiều dòng sản phẩm chủ lực của Apple và dự kiến đến năm 2025 sẽ chiếm 20% sản lượng iPad và Apple Watch toàn cầu, 5% MacBook và 65% AirPods.

Lĩnh vực năng lượng tái tạo

Việt Nam đã cam kết đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 tại Hội nghị Liên Hợp Quốc về Biến đổi Khí hậu năm 2021 (COP26). Cam kết này được củng cố bởi lợi thế địa lý đáng kể: quốc gia này sở hữu nguồn năng lượng tái tạo dồi dào, đặc biệt là điện mặt trời và điện gió. Trong giai đoạn 2018–2022, sản lượng năng lượng tái tạo của Việt Nam đã tăng gấp 40 lần, cho thấy tiềm năng phát triển mạnh mẽ của ngành.

Để duy trì đà tăng trưởng đó, Việt Nam cần tiếp tục hiện đại hóa lưới điện quốc gia và mở rộng năng lực lưu trữ, truyền tải. Một bước tiến quan trọng là việc Việt Nam ký kết Đối tác Chuyển đổi Năng lượng Công bằng (JETP) với Mỹ và các đối tác phát triển vào năm 2022. Theo đó, Việt Nam sẽ nhận 15.5 tỷ USD tài trợ công và tư để xây dựng khung pháp lý và cơ sở hạ tầng cho quá trình chuyển đổi năng lượng sạch.

Trong cùng giai đoạn, USAID đã triển khai nhiều chương trình hỗ trợ kỹ thuật và tài chính, bao gồm:

· Chương trình Năng lượng phát thải thấp trị giá 36.2 triệu USD giai đoạn 2020–2025: Tập trung vào hỗ trợ chính sách, thúc đẩy đầu tư và nâng cao năng lực kỹ thuật.

· Chương trình An ninh năng lượng đô thị trị giá 13.9 triệu USD: Hướng đến tìm giải pháp năng lượng sạch cho các đô thị đang tăng trưởng nhanh.

Một tín hiệu tích cực là vào tháng 1/2024, 15 công ty Mỹ đã bày tỏ ý định đầu tư 8 tỷ USD vào cơ sở hạ tầng năng lượng sạch tại Việt Nam, với điều kiện Việt Nam ban hành cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA). Đến tháng 7/2024, Chính phủ Việt Nam chính thức phê duyệt Nghị định 80, cho phép thực hiện DPPA giữa các nhà sản xuất năng lượng tái tạo và khách hàng doanh nghiệp, thông qua lưới điện quốc gia hoặc đường dây riêng. Động thái này mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp FDI tiếp cận trực tiếp nguồn điện xanh, thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào EVN. Đánh dấu bước tiến quan trọng trong quá trình hiện đại hóa thị trường điện và thu hút đầu tư quốc tế vào lĩnh vực năng lượng tái tạo.

Việc đơn giản hóa quy trình mua điện và cam kết mạnh mẽ về phát triển bền vững không chỉ góp phần vào mục tiêu khí hậu toàn cầu mà còn đưa Việt Nam trở thành điểm đến chiến lược cho dòng vốn đầu tư năng lượng sạch trong khu vực châu Á.

Khoáng sản đất hiếm và cơ hội hợp tác với Mỹ

Việt Nam đang nhanh chóng vươn lên như một mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu, nhờ vào khoáng sản đất hiếm - nguyên liệu không thể thiếu cho các sản phẩm công nghệ cao, từ pin xe điện đến màn hình điện thoại thông minh. Và điều thú vị là, Việt Nam hiện sở hữu trữ lượng đất hiếm lớn thứ hai thế giới, chỉ sau Trung Quốc.

Với mục tiêu gia nhập mạnh mẽ vào thị trường toàn cầu, Việt Nam đã tăng cường khai thác đất hiếm với tốc độ chóng mặt. Chỉ trong một năm từ 2021 đến 2022, sản lượng đất hiếm đã tăng vọt từ 400 tấn lên 4,300 tấn. Mục tiêu của Việt Nam là chế biến 2 triệu tấn quặng đất hiếm và sản xuất 60,000 tấn oxit đất hiếm vào năm 2030 – một con số đầy tham vọng.

Để đạt được điều này, Việt Nam đang nhận được sự hỗ trợ mạnh mẽ từ Quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện với Mỹ. Hai nước đã ký thỏa thuận hợp tác kỹ thuật trong ngành công nghiệp đất hiếm, giúp Việt Nam không chỉ nâng cao năng lực chế biến mà còn thu hút các khoản đầu tư khổng lồ trong lĩnh vực này. Với những bước đi này, Việt Nam đang khẳng định mình là một đối tác chiến lược đáng tin cậy trong chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng trên toàn cầu.

Tương lai tươi sáng cho quan hệ Mỹ - Việt

Quan hệ song phương giữa Mỹ và Việt Nam đang ngày càng phát triển, mở ra một chương mới trong hợp tác quốc tế. Dù mới chỉ bắt đầu trong những năm gần đây, mối quan hệ này đã hình thành những liên kết thể chế vững chắc giữa hai quốc gia, và quan trọng hơn, có thể duy trì bất chấp sự thay đổi chính trị ở mỗi quốc gia. Cả hai nước đang dần xây dựng một tình hữu nghị mạnh mẽ, có thể vượt qua những thách thức và biến động trong chính trường.

Một yếu tố quan trọng làm tăng cường quan hệ này chính là sự tham gia kinh tế ngày càng sâu rộng của Mỹ vào Việt Nam. Các công ty phương Tây đang giảm thiểu rủi ro từ Trung Quốc và chuyển hướng đầu tư sang Việt Nam, đặc biệt trong các lĩnh vực như sản xuất chất bán dẫn, năng lượng tái tạo và khai thác khoáng sản quan trọng. Đây là những ngành nghề chiến lược, góp phần củng cố nền tảng kinh tế vững mạnh cho quan hệ Mỹ - Việt Nam.

2025 sẽ là một năm đặc biệt đánh dấu hai mốc quan trọng trong quan hệ giữa hai nước: 50 năm kể từ khi Chiến tranh Việt Nam kết thúc và 30 năm kể từ khi hai quốc gia bình thường hóa quan hệ. Những cột mốc này không chỉ phản ánh một hành trình dài đầy thách thức mà còn là minh chứng cho sự phát triển mạnh mẽ của quan hệ song phương. Đặc biệt, vào tháng 9 năm 2023, quan hệ giữa Mỹ - Việt Nam đã chính thức nâng lên một tầm cao mới khi Tổng thống Joe Biden và Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng ký kết thỏa thuận đối tác chiến lược toàn diện. Đây là một trong những bước tiến quan trọng trong khuôn khổ ngoại giao của Việt Nam, thể hiện rõ sự ưu tiên của chính phủ Việt Nam đối với mối quan hệ này.