Tín chỉ carbon - Giải pháp cho khủng hoảng khí hậu

Điểm nhấn chính:

- Tín chỉ carbon được thiết kế như một cơ chế để giảm lượng khí thải nhà kính.

- Các công ty nhận được một số lượng tín chỉ carbon nhất định, giảm dần theo thời gian và họ có thể bán bất kỳ tín dụng dư thừa nào cho một công ty khác.  

Khái niệm về tín chỉ carbon

Tín chỉ carbon (Carbon credit) là một đơn vị đo lường cho phép một thực thể (như công ty hoặc quốc gia) phát thải một lượng khí nhà kính nhất định, thường là một tấn CO2 hoặc tương đương. Các tín chỉ này có thể được mua bán trên thị trường carbon, nơi các tổ chức có thể mua tín chỉ để bù đắp lượng phát thải của mình hoặc bán tín chỉ thừa nếu họ có mức phát thải dưới  hạn ngạch quy định.

Có hai loại thị trường chính cho tín chỉ carbon, bao gồm thị trường bắt buộc (Compliance market) và thị trường tự nguyện (Voluntary market). Trong thị trường bắt buộc, các chính phủ đặt ra các quy định và hạn mức phát thải, buộc các tổ chức phải tuân thủ. Trong khi đó, thị trường tự nguyện cho phép các tổ chức và cá nhân tự nguyện mua tín chỉ để giảm tác động môi trường của mình.  

Lịch sử hình thành

Tín chỉ carbon bắt nguồn từ những nỗ lực toàn cầu nhằm giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu, một trong những thách thức lớn nhất mà nhân loại đang phải đối mặt. Ý tưởng này được chính thức hóa lần đầu tiên trong Nghị định thư Kyoto năm 1997, một thỏa thuận quốc tế mang tính bước ngoặt nhằm cắt giảm khí thải nhà kính. Nghị định thư Kyoto đã thiết lập Cơ chế phát triển sạch (CDM), cho phép các nước phát triển đầu tư vào các dự án giảm phát thải ở các nước đang phát triển để nhận tín chỉ carbon. Đây là một cơ chế quan trọng giúp thúc đẩy việc chuyển giao công nghệ và tài chính từ các quốc gia giàu có sang các quốc gia nghèo hơn, đồng thời giúp các quốc gia phát triển đạt được các mục tiêu giảm phát thải của mình.

Sau đó, Thỏa thuận Paris năm 2015 đã tiếp tục khẳng định cam kết toàn cầu trong việc giảm thiểu biến đổi khí hậu và mở rộng các cơ chế thị trường carbon. Thỏa thuận Paris đã đặt ra mục tiêu giữ cho mức tăng nhiệt độ toàn cầu dưới 2 độ C so với mức tiền công nghiệp, và nỗ lực hạn chế mức tăng này ở 1.5 độ C. Thỏa thuận này đã khuyến khích các quốc gia xây dựng và thực hiện các kế hoạch giảm phát thải tham vọng hơn, đồng thời tạo điều kiện cho sự phát triển của các cơ chế thị trường carbon mới.  

Cơ chế hoạt động của tín chỉ carbon

Cơ chế hoạt động của tín chỉ carbon khá đơn giản nhưng hiệu quả. Mỗi tín chỉ carbon tương đương với một tấn CO2 hoặc một lượng khí nhà kính khác được giảm phát thải hoặc loại bỏ khỏi khí quyển. Các doanh nghiệp và tổ chức có thể kiếm được tín chỉ carbon thông qua việc thực hiện các dự án giảm phát thải, như trồng rừng, sử dụng năng lượng tái tạo, hoặc cải tiến quy trình sản xuất để giảm lượng khí thải.

Các tín chỉ này sau đó có thể được bán trên thị trường carbon. Các doanh nghiệp có lượng phát thải vượt quá hạn mức quy định có thể mua tín chỉ để bù đắp cho lượng phát thải dư thừa của mình. Ngược lại, những doanh nghiệp giảm phát thải dưới mức quy định có thể bán tín chỉ thừa để tạo thêm thu nhập.

Ví dụ, một nhà máy điện chạy bằng than có thể đầu tư vào một dự án năng lượng mặt trời để giảm lượng CO2 phát thải. Lượng CO2 giảm được chuyển thành tín chỉ carbon và nhà máy có thể bán các tín chỉ này trên thị trường. Một công ty khác có thể mua các tín chỉ này để bù đắp cho lượng phát thải CO2 của họ nếu họ không thể giảm trực tiếp.

Các chính phủ và tổ chức quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc thiết lập và quản lý các thị trường carbon. Họ đưa ra các quy định và chuẩn mực để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả của hệ thống. Thị trường carbon không chỉ tạo động lực kinh tế cho các doanh nghiệp giảm phát thải mà còn thúc đẩy sự phát triển của các công nghệ và giải pháp bền vững, góp phần đáng kể vào nỗ lực toàn cầu chống biến đổi khí hậu.  

Tác động của tín chỉ carbon?

Tín chỉ carbon có tác động tích cực đáng kể đến cả môi trường và kinh tế. Về mặt môi trường, tín chỉ carbon thúc đẩy việc giảm phát thải khí nhà kính, góp phần làm chậm quá trình biến đổi khí hậu. Theo một báo cáo của Ngân hàng Thế giới, các dự án tín chỉ carbon đã giúp giảm khoảng 1.4 tỷ tấn CO2 kể từ khi cơ chế này được triển khai. Các dự án tạo ra tín chỉ carbon thường bao gồm các hoạt động bảo vệ rừng, phát triển năng lượng tái tạo và cải thiện hiệu quả năng lượng, tất cả đều giúp bảo vệ hệ sinh thái và đa dạng sinh học.

Về mặt kinh tế, tín chỉ carbon tạo ra một thị trường mới, mở ra cơ hội tài chính cho các doanh nghiệp và quốc gia. Thị trường carbon toàn cầu đã đạt giá trị khoảng 272 tỷ USD vào năm 2020, và dự kiến sẽ tiếp tục tăng trưởng trong những năm tới. Các doanh nghiệp có thể kiếm lợi từ việc giảm phát thải và bán tín chỉ carbon, tạo ra một nguồn thu nhập mới. Đồng thời, hệ thống này khuyến khích các công ty đầu tư vào công nghệ xanh và bền vững, từ đó thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp xanh. Ví dụ như Tesla đã tạo ra doanh thu khổng lồ từ việc bán tín chỉ carbon. Trong năm 2023, Tesla đã kiếm được 1.79 tỷ USD từ việc bán tín chỉ carbon, đóng góp quan trọng vào lợi nhuận của công ty.

Ngoài ra, tín chỉ carbon còn có tác động xã hội khi các dự án giảm phát thải thường mang lại lợi ích cho cộng đồng địa phương. Điển hình như các dự án bảo vệ rừng giúp bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và đảm bảo sinh kế cho các cộng đồng sống phụ thuộc vào rừng. Ví dụ, ở Kenya, dự án Kasigau Corridor REDD+ đã bảo vệ hơn 500,000 mẫu rừng, tạo ra hơn 1 triệu tín chỉ carbon và mang lại thu nhập ổn định cho các cộng đồng địa phương thông qua các hoạt động bảo tồn và phát triển bền vững. Dự án này còn tạo ra việc làm và cải thiện chất lượng cuộc sống cho hơn 100,000 người dân địa phương.  

Thị trường tín chỉ carbon

Thị trường tín chỉ carbon là nơi nhiều doanh nghiệp và cá nhân có thể tham gia mua, bán tín chỉ carbon. Các chủ đất sở hữu rừng, đồng cỏ hoặc đất chăn thả, có thể tham gia vào các dự án hoặc chương trình lưu trữ carbon để đo lường và bán tín chỉ từ lượng carbon được xử lý trên đất của họ. Điều này giúp họ có thêm nguồn thu nhập từ việc quản lý đất đai bền vững.

Các công ty mua tín chỉ carbon để bù đắp lượng phát thải của mình. Trước tình trạng khẩn cấp của cuộc khủng hoảng khí hậu, áp lực từ công chúng và các tổ chức yêu cầu các công ty cam kết đạt mục tiêu "net-zero" – nghĩa là giảm thiểu hoàn toàn lượng carbon phát thải. Mặc dù một số công ty có thể giảm phát thải thông qua thay đổi trong hoạt động kinh doanh, việc loại bỏ hoàn toàn lượng phát thải là không thể đối với nhiều doanh nghiệp. Vì vậy, họ mua tín chỉ carbon để tài trợ cho các hoạt động giảm phát thải, như trồng cây hoặc bảo tồn thiên nhiên.

Tín chỉ carbon có thể được mua thông qua các công ty tư nhân cung cấp dịch vụ bù đắp carbon hoặc trên các sàn giao dịch như Xpansive CBL ở New York hay AirCarbon Exchange ở Singapore. Thị trường tín chỉ carbon tự nguyện, chủ yếu dành cho các công ty mua tín chỉ để thực hiện trách nhiệm xã hội doanh nghiệp (CSR), có giá trị ước tính khoảng 1 tỷ USD vào năm 2021. Trong khi đó, thị trường tín chỉ tuân thủ, liên quan đến các quy định về hạn mức phát thải carbon, có quy mô lớn hơn nhiều, ước tính lên tới 272 tỷ USD vào năm 2020.  

Các rào cản và thử thách

Mặc dù tín chỉ carbon mang lại nhiều lợi ích, nhưng cũng không tránh khỏi các thách thức. Một trong những vấn đề lớn nhất là tính hiệu quả và minh bạch của hệ thống tín chỉ carbon. Để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả, các dự án cần phải được đánh giá và kiểm tra nghiêm ngặt. Tuy nhiên, việc này thường gặp khó khăn do thiếu nguồn lực và sự phức tạp trong việc đo lường phát thải. Một báo cáo của Tổ chức Minh bạch Quốc tế cho thấy có nhiều trường hợp gian lận và lạm dụng trong thị trường tín chỉ carbon, làm giảm niềm tin của công chúng vào hệ thống này.

Ngoài ra, một số nhà phê bình cho rằng tín chỉ carbon có thể tạo ra một cơ chế "mua chuộc", cho phép các công ty tiếp tục phát thải mà không thực sự thay đổi hành vi của mình. Họ cho rằng thay vì đầu tư vào các giải pháp giảm phát thải bền vững, một số công ty chỉ đơn giản mua tín chỉ để bù đắp cho lượng phát thải của họ. Điều này có thể làm chậm quá trình chuyển đổi sang một nền kinh tế không carbon.

Cuối cùng, tín chỉ carbon cũng đối mặt với các vấn đề về công bằng và đạo đức. Các quốc gia và cộng đồng nghèo thường phải chịu đựng nhiều nhất từ biến đổi khí hậu, nhưng lại nhận được ít lợi ích từ hệ thống tín chỉ carbon. Các dự án tín chỉ carbon cần phải được thiết kế sao cho mang lại lợi ích thực sự cho các cộng đồng này, đồng thời đảm bảo công bằng trong phân phối lợi ích.

Tóm lại, mặc dù tín chỉ carbon là một công cụ quan trọng trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu, nhưng nó cũng đối mặt với nhiều thách thức và cần được cải thiện để đạt được hiệu quả và công bằng cao hơn.