Bỏ thuế khoán: cơ hội minh bạch và thách thức

Điểm nhấn chính:

- Từ 1/6/2025, thuế khoán sẽ dần bị bãi bỏ, thay bằng kê khai doanh thu thực tế, hóa đơn điện tử và kiểm soát dòng tiền qua ngân hàng nhằm tăng minh bạch thuế.

- Một bộ phận hộ kinh doanh phản ứng bằng cách từ chối chuyển khoản, cộng thêm VAT khi nhận chuyển khoản, tiềm ẩn rủi ro pháp lý và cản trở mục tiêu kinh tế số.

Hiểu về thuế khoán

Thuế khoán là gì?

Thuế khoán là đề đến việc cơ quan thuế ấn định mức thuế phải nộp dựa trên ước tính doanh thu, áp dụng cho các hộ kinh doanh cá thể, tiểu thương hoặc nhóm ngành nghề nhỏ lẻ mà doanh thu, chi phí khó kiểm soát. Ví dụ: cửa hàng tạp hóa, quán ăn nhỏ, cắt tóc, sửa chữa xe máy nhỏ,…

Theo Cục Thống kê (Bộ Tài chính), cả nước hiện có khoảng 3.6 triệu hộ kinh doanh đang được cơ quan thuế quản lý, đóng góp hơn 25,950 tỷ đồng ngân sách nhà nước. Trong đó, gần 2 triệu hộ nộp thuế theo phương pháp khoán, bình quân 700,000 đồng/tháng. Như vậy, chỉ tính riêng nhóm hộ thuế khoán, doanh thu ước tính khoảng 16,800 tỷ đồng mỗi năm (2 triệu hộ × 0.7 triệu VND × 12 tháng), đóng góp một phần quan trọng vào tổng số 25,953 tỷ đồng mà khu vực hộ kinh doanh đã nộp cho ngân sách nhà nước trong năm 2024.

Thuế khoán được tính như thế nào?

Thuế GTGT: Doanh thu khoán x Tỷ lệ GTGT (theo tùy ngành nghề)

Thuế TNCN: Doanh thu khoán x Tỷ lệ TNCN (theo tùy ngành nghề)

Lệ phí môn bài

Thuế khoán sắp bị bãi bỏ

Thay đổi lớn trong quản lý thuế hộ kinh doanh từ 1/6/2025

Bắt đầu từ ngày 1/6/2025, cơ chế thuế đối với hộ kinh doanh tại Việt Nam sẽ bước vào giai đoạn chuyển đổi quan trọng. Theo cơ quan thuế, hình thức thuế khoán hiện tại ngày càng bộc lộ hạn chế trong việc phản ánh đúng doanh thu thực tế, tạo ra dư địa cho những hành vi kê khai thiếu chính xác. Trong lộ trình cải cách thuế, thuế khoán sẽ dần được thay thế bằng phương pháp kê khai dựa trên sổ sách kế toán và hóa đơn điện tử.

Cụ thể, từ ngày 1/6/2025, các hộ và cá nhân kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng mỗi năm trở lên, cùng với các doanh nghiệp hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định, sẽ bắt buộc sử dụng hóa đơn điện tử phát hành từ máy tính tiền có kết nối dữ liệu với cơ quan thuế. Đến 1/1/2026, toàn bộ cơ chế thuế khoán sẽ bị bãi bỏ hoàn toàn, tất cả hộ kinh doanh sẽ phải kê khai thuế dựa trên doanh thu thực tế.

Tác động đáng kể đến nhóm hộ kinh doanh lớn

Theo thống kê, đợt chuyển đổi này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến khoảng 37.000 hộ và cá nhân kinh doanh hiện đang nộp thuế khoán và có quy mô doanh thu lớn. Trong giai đoạn đầu áp dụng, nhóm đối tượng này sẽ phải đối mặt với việc gia tăng chi phí tuân thủ do cần đầu tư phần mềm kế toán, máy tính tiền, thiết lập hệ thống hóa đơn điện tử; đồng thời phát sinh nhu cầu đào tạo nhân sự kế toán hoặc thuê dịch vụ kế toán chuyên nghiệp.

Việc bãi bỏ thuế khoán được kỳ vọng sẽ giúp ngân sách nhà nước thu được nguồn thu sát với thực tế hơn, khắc phục tình trạng "làm nhiều nộp ít, làm ít nộp nhiều" tồn tại lâu nay. Hiện có khoảng 3.6 triệu hộ kinh doanh thuộc diện quản lý thuế, trong đó gần 2 triệu hộ đang nộp thuế khoán. Nếu chỉ cần 50% trong số này kê khai trung thực doanh thu, nguồn thu ngân sách hàng năm có thể tăng thêm hàng nghìn tỷ đồng. Ngoài ra, việc toàn bộ doanh thu được thể hiện qua hóa đơn điện tử và sổ sách kế toán sẽ giúp hạn chế thất thu về lâu dài.

Khi tất cả hộ kinh doanh kê khai doanh thu thực tế, cơ quan thuế có thể xây dựng hệ thống dữ liệu tập trung, hỗ trợ việc kiểm soát, chống gian lận, đồng thời tạo môi trường cạnh tranh công bằng hơn trong khu vực kinh tế tư nhân. Đây cũng là bước đi phù hợp với định hướng hiện đại hóa quản lý tài chính và mở rộng cơ sở thuế bền vững.

Động lực thúc đẩy hộ kinh doanh chuyển đổi lên doanh nghiệp

Về lâu dài, việc xóa bỏ thuế khoán được kỳ vọng tạo động lực để hơn 5.2 triệu hộ kinh doanh (hiện tạo ra khoảng 8–9 triệu việc làm) từng bước chuyển đổi thành doanh nghiệp chính thức. Quá trình này sẽ giúp các hộ kinh doanh hình thành thói quen quản lý sổ sách bài bản, tiếp cận dễ dàng hơn với nguồn vốn tín dụng chính thức và được hưởng các chính sách hỗ trợ từ nhà nước.

Các biện pháp hỗ trợ từ phía cơ quan quản lý

Để hỗ trợ quá trình chuyển đổi đến năm 2026, Bộ Tài chính đang hoàn thiện các quy định theo hướng bãi bỏ hoàn toàn thuế khoán. Đồng thời, cơ quan này cũng nghiên cứu điều chỉnh Luật Thuế thu nhập cá nhân và thuế giá trị gia tăng nhằm nâng ngưỡng doanh thu không chịu thuế, giúp giảm áp lực thuế cho nhóm hộ nhỏ, siêu nhỏ, phù hợp với mức tăng của giảm trừ gia cảnh.

Bộ Tài chính chủ trương đơn giản hóa tối đa chế độ sổ sách kế toán, hóa đơn, chứng từ, đồng thời phối hợp với các đơn vị cung cấp giải pháp phần mềm kế toán và hóa đơn điện tử nhằm hỗ trợ miễn phí công cụ phần mềm dùng chung cho hộ kinh doanh. Cùng với đó, các chương trình đào tạo, hướng dẫn về kế toán, thuế và pháp luật cũng được tăng cường để giúp các hộ dễ dàng tiếp cận mô hình quản lý mới mà không phát sinh quá nhiều thủ tục phức tạp hay chi phí cao.

Song song đó, công nghệ sẽ tiếp tục được ứng dụng mạnh mẽ trong quản lý thuế để giảm thiểu sai sót và tiết kiệm thời gian thực hiện nghĩa vụ thuế cho hộ kinh doanh và doanh nghiệp nhỏ. Chính quyền địa phương cũng được khuyến khích xây dựng các chính sách hỗ trợ tài chính dành cho hộ kinh doanh thuộc diện khó khăn, đặc biệt tại những vùng sâu vùng xa, nhằm bảo đảm quá trình chuyển đổi diễn ra thuận lợi, đồng bộ trên toàn quốc.

Những phản ứng đầu tiên

Hộ kinh doanh từ chối chuyển khoản sau khi siết quản lý thuế

Sau khi các quy định mới về quản lý thuế đối với hộ kinh doanh bắt đầu siết chặt từ 1/6/2025, đặc biệt với việc áp dụng hóa đơn điện tử và kiểm soát dòng tiền qua tài khoản ngân hàng, thì thực tế lại ghi nhận tình trạng ngày càng nhiều hộ kinh doanh, hàng quán chủ động từ chối nhận thanh toán qua chuyển khoản.

Tại nhiều khu vực, từ các quán ăn nhỏ, quán cà phê cho đến tiệm tạp hóa, cửa hàng quần áo... đã bắt đầu treo biển chỉ nhận thanh toán tiền mặt, thậm chí ngừng sử dụng mã QR, tài khoản ngân hàng mà trước đây rất phổ biến.

Nguyên nhân

Nguyên nhân chủ yếu đến từ lo ngại việc cơ quan thuế có thể dùng dữ liệu giao dịch ngân hàng làm căn cứ đối chiếu doanh thu thực tế, dẫn tới nguy cơ điều chỉnh mức thuế khoán, thậm chí truy thu thuế. Với phương pháp khoán cũ, nhiều hộ kinh doanh có thể khai doanh thu thấp hơn thực tế; nhưng khi dữ liệu chuyển khoản bị kiểm soát, họ e ngại toàn bộ dòng tiền sẽ bị minh bạch hóa.

Trong bối cảnh đó, phát sinh thêm hiện tượng mới: nhiều hàng quán chấp nhận cho khách chuyển khoản nhưng yêu cầu khách phải cộng thêm 8% giá trị hóa đơn với lý do "cộng VAT". Thực chất, đây là cách các hộ kinh doanh đẩy nghĩa vụ thuế sang phía người mua, nhằm hạn chế doanh thu kê khai tăng lên, nhưng về bản chất là chưa đúng quy định pháp luật về thuế.

Rủi ro pháp lý

Các chuyên gia cảnh báo rằng, việc từ chối thanh toán qua chuyển khoản không phải là giải pháp an toàn như nhiều hộ kinh doanh nghĩ. Dù nhận tiền mặt hay chuyển khoản, nghĩa vụ thuế vẫn phát sinh theo doanh thu thực tế. Nếu cố tình giấu doanh thu, người kinh doanh có thể đối mặt với các chế tài xử phạt về hành vi khai sai, trốn thuế theo quy định của Luật Quản lý thuế.

Thậm chí trong một số trường hợp có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu xác định có dấu hiệu cố ý gian lận thuế với số tiền lớn. Đồng thời, việc siết chặt quản lý dòng tiền sẽ tiếp tục được đẩy mạnh trong thời gian tới khi các ngân hàng, tổ chức thanh toán và cơ quan thuế tăng cường chia sẻ dữ liệu.

Hệ quả

Việc từ chối chuyển khoản đang tạo ra những bất tiện không nhỏ cho người tiêu dùng. Nhiều khách hàng phản ánh việc phải đi tìm cây ATM rút tiền mặt trong bối cảnh xã hội đang dần quen với thanh toán điện tử, nhất là giới trẻ và khách du lịch. Đây cũng là điểm nghẽn trong lộ trình thúc đẩy nền kinh tế số và minh bạch hóa môi trường kinh doanh mà Chính phủ đang nỗ lực xây dựng.