Khơi thông vốn tư nhân: Động lực tăng trưởng mới

Điểm nhấn chính:

- Nghị quyết 68-NQ/TW lần đầu tiên xác lập vai trò trung tâm của dòng vốn tư nhân, đặc biệt là PE/VC, trong chiến lược tăng trưởng dài hạn giai đoạn 2025–2035.

- Khơi thông vốn tư nhân đòi hỏi cải cách thể chế toàn diện, xây dựng khung pháp lý minh bạch và mô hình hợp tác Triple Helix

Nghị quyết 68-NQ/TW: Khung chính sách chiến lược cho kinh tế tư nhân

Nghị quyết số 68-NQ/TW do Bộ Chính trị ban hành vào ngày 4/5/2025 nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân trở thành một động lực quan trọng, thường xuyên và lâu dài của nền kinh tế quốc dân. Nghị quyết này đề ra các mục tiêu và định hướng lớn để tháo gỡ các rào cản pháp lý, thể chế và nguồn lực tài chính đang kìm hãm khu vực tư nhân. Trong đó, việc thúc đẩy thị trường vốn tư nhân, đặc biệt là kênh đầu tư dài hạn như Private Equity (PE) và Venture Capital (VC), được xác định là then chốt trong chiến lược tăng trưởng giai đoạn 2025–2035. Theo Ban Kinh tế Trung ương, đây là lần đầu tiên một văn kiện cấp Trung ương đặt trọng tâm rõ ràng vào việc mở rộng dòng vốn tư nhân trong cơ cấu huy động vốn quốc gia.

Bức tranh dòng vốn tư nhân tại Việt Nam

Hiện trạng và điểm nghẽn Khu vực doanh nghiệp tư nhân hiện chiếm khoảng 43% GDP và tạo ra hơn 85% tổng việc làm cho nền kinh tế Việt Nam, theo số liệu của Tổng cục Thống kê (2023). Tuy nhiên, tỷ trọng dòng vốn dài hạn dành cho khối này vẫn còn hạn chế. Một báo cáo của Ngân hàng Thế giới (World Bank, 2023) chỉ ra rằng chỉ khoảng 18% doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Việt Nam có khả năng tiếp cận vốn đầu tư dài hạn. PE và VC, hai nguồn vốn quan trọng cho đổi mới sáng tạo, tăng trưởng nhanh và quốc tế hóa doanh nghiệp, vẫn bị đánh giá là phát triển ở mức sơ khai tại Việt Nam. Nguyên nhân chủ yếu nằm ở sự thiếu vắng khung pháp lý minh bạch, hệ thống định giá chưa phát triển và khả năng thoái vốn còn hạn chế. Điều này khiến nhiều nhà đầu tư, đặc biệt là trong nước, chưa mạnh dạn tham gia vào thị trường vốn tư nhân.

Bên cạnh đó, hoạt động của các quỹ PE/VC trong nước còn phân mảnh và thiếu chiều sâu. Nhiều quỹ vẫn gặp khó khăn trong việc gọi vốn do chưa có chính sách ưu đãi rõ ràng, trong khi các định chế tài chính lớn như ngân hàng, bảo hiểm, công đoàn... lại ít tham gia do thiếu cơ chế bảo lãnh rủi ro và định hướng pháp lý cụ thể.

Việc khơi thông dòng vốn tư nhân, vì thế, không chỉ là bài toán tài chính, mà còn là một yêu cầu cải cách thể chế toàn diện. Khi khu vực kinh tế tư nhân được tiếp cận dòng vốn dài hạn một cách hiệu quả, Việt Nam sẽ có thêm động lực quan trọng để đạt mục tiêu tăng trưởng chất lượng và bền vững trong giai đoạn tới.

Hạn chế nội lực tài chính và hệ quả trong thu hút đầu tư dài hạn

Theo báo cáo của Bain & Company (2023), chỉ khoảng 10–15% tổng giá trị PE/VC tại Việt Nam đến từ các nhà đầu tư trong nước. Điều này cho thấy Việt Nam vẫn chưa xây dựng được năng lực tài chính nội địa đủ mạnh để hỗ trợ doanh nghiệp tăng trưởng dài hạn. Việc phát triển các quỹ nội địa chuyên nghiệp và cơ chế hỗ trợ thoái vốn là yếu tố sống còn.

Rào cản thể chế và thực trạng thoái vốn làm giảm sức hấp dẫn đầu tư

Theo NIC (2023), thời gian trung bình để một quỹ PE/VC thoái vốn tại Việt Nam là 7–10 năm, cao hơn trung bình khu vực Đông Nam Á. Nguyên nhân chính đến từ quy trình IPO kéo dài, thiếu sàn giao dịch phù hợp, và hệ thống định giá doanh nghiệp chưa minh bạch. Điều này làm giảm sức hấp dẫn của thị trường PE/VC nội địa đối với nhà đầu tư chuyên nghiệp.

Bài học từ quốc tế và sự chuyển hướng chiến lược của PE/VC tại Việt Nam

Theo McKinsey & Company (2022), các doanh nghiệp được đầu tư bởi PE/VC có khả năng tăng trưởng doanh thu nhanh hơn 30% so với các doanh nghiệp cùng ngành không có vốn đầu tư. Tại Việt Nam, MoMo, Sky Mavis và ELSA là những minh chứng tiêu biểu cho sự thành công khi tiếp cận vốn mạo hiểm và nhận hỗ trợ chiến lược từ quỹ đầu tư.

Trong năm 2023, hơn 35% các thương vụ đầu tư PE/VC tại Việt Nam thuộc các lĩnh vực bên ngoài công nghệ và tiêu dùng, bao gồm nông nghiệp thông minh (FoodMap), y tế số (Medigo), giáo dục (MindX) và sản xuất thông minh. Đây là tín hiệu cho thấy dòng vốn tư nhân đang đóng vai trò kiến tạo thị trường mới, thay vì chỉ chạy theo xu hướng tiêu dùng ngắn hạn.

Tác động của Nghị quyết 68-NQ/TW: Cải cách thể chế để khơi thông vốn tư nhân

Tạo cơ chế thử nghiệm chính sách linh hoạt qua mô hình sandbox

Việc phát triển cơ chế sandbox – theo định hướng của Nghị quyết và được cụ thể hóa trong Đề án 844 của Bộ Khoa học & Công nghệ - cho phép các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, đặc biệt trong lĩnh vực fintech, edtech và medtech, được thử nghiệm mô hình kinh doanh mới trong môi trường pháp lý kiểm soát rủi ro. Cơ chế sandbox giúp tăng cường khả năng tiếp cận vốn từ PE, VC cho các start-up công nghệ, vốn thường gặp rào cản pháp lý trong giai đoạn đầu.

Đơn giản hóa thủ tục đầu tư và tăng minh bạch thông tin doanh nghiệp phi niêm yết

Theo World Bank (2023), Vietnam Private Capital Mobilization Report: “Việt Nam cần cải thiện tính minh bạch của hơn 800,000 doanh nghiệp SME chưa niêm yết để tăng niềm tin của nhà đầu tư tư nhân”. Như vậy, nghị quyết đặt mục tiêu giảm thiểu thời gian, chi phí hành chính trong đăng ký kinh doanh, đầu tư và chuyển nhượng cổ phần của doanh nghiệp phi niêm yết – vốn là đối tượng đầu tư chính của PE/VC. Việc này giúp tăng tốc độ giải ngân và thời gian thực hiện thương vụ đầu tư. Đồng thời giúp các nhà đầu tư định giá minh bạch và kiểm soát rủi ro tốt hơn.

Phát triển thị trường thứ cấp và tăng khả năng thoái vốn

Việc khuyến khích doanh nghiệp lên UPCoM và xây dựng sàn giao dịch chứng khoán tư nhân (private equity board) – theo đề xuất của Bộ Kế hoạch & Đầu tư (2024) – nhằm tạo thêm kênh thanh khoản cho các khoản đầu tư PE/VC. Theo NIC 2023, dự kiến giảm chu kỳ thoái vốn từ mức trung bình 7–10 năm hiện nay xuống còn khoảng 4–6 năm – mức tiệm cận với chuẩn khu vực như Singapore và Malaysia. Điều này giúp tăng sức hấp dẫn của thị trường Việt Nam đối với các quỹ PE/VC quốc tế.

Chiến lược xây dựng hệ sinh thái đầu tư tư nhân hiệu quả và bền vững

Việc xây dựng một khuôn khổ pháp lý rõ ràng, nhất quán và thân thiện với các nhà đầu tư Private Equity (PE) và Venture Capital (VC) là điều kiện tiên quyết để thị trường vốn tư nhân phát triển bền vững tại Việt Nam. Hiện nay, quốc gia vẫn chưa có một đạo luật chuyên biệt dành cho PE/VC, khiến quy trình đăng ký quỹ, huy động vốn và quản lý vận hành gặp nhiều trở ngại. Theo World Economic Forum (2023), các quốc gia có luật pháp thân thiện với PE/VC thường thu hút dòng vốn cao gấp ba lần so với những nước đang phát triển khác.

Bên cạnh yếu tố pháp lý, Việt Nam cần thúc đẩy đổi mới sáng tạo thông qua mô hình hợp tác ba bên – còn gọi là Triple Helix – kết nối giữa chính phủ, doanh nghiệp và các quỹ đầu tư. Mô hình này đã được áp dụng thành công tại Israel và Hàn Quốc, đóng vai trò thúc đẩy chuyển giao công nghệ, tăng cường năng lực nội địa và tạo ra môi trường khởi nghiệp cạnh tranh. Với sự tham gia tích cực của các trung tâm như NIC hay SIHUB, Việt Nam có nền tảng phù hợp để triển khai mô hình này trên quy mô rộng hơn.

Một hướng đi quan trọng khác là phát triển các quỹ đầu tư nội địa. Theo Asian Venture Philanthropy Network (2023), tại các quốc gia châu Á mới nổi, các quỹ quốc gia đóng góp hơn 25% tổng vốn PE trong giai đoạn đầu hình thành thị trường. Việt Nam có thể học hỏi từ các mô hình như Temasek (Singapore) hay Khazanah (Malaysia) để hình thành các cơ chế như quỹ bảo lãnh, quỹ hợp vốn công – tư nhằm dẫn dắt dòng vốn tư nhân và tạo niềm tin thị trường.

Trong bối cảnh tăng trưởng tín dụng đang dần chậm lại, việc phát triển PE/VC như một kênh vốn dài hạn chiến lược là lựa chọn tất yếu cho các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo. Để hiện thực hóa mục tiêu này, Việt Nam cần một chiến lược tổng thể, bao gồm việc luật hóa khung pháp lý, cải thiện chất lượng minh bạch thông tin doanh nghiệp, và quan trọng hơn cả là tạo ra một hệ sinh thái đầu tư hiệu quả – nơi Nhà nước, nhà đầu tư và doanh nghiệp cùng kiến tạo giá trị chung.