Việt Nam 34 Tỉnh: Cải Cách và Tăng Trưởng

Điểm nhấn chính

- Ngày 12/06/2025, Quốc hội sẽ chính thức thông qua nghị quyết sáp nhập, giảm số lượng tỉnh thành còn 34. Nghị quyết có hiệu lực ngay lập tức, sớm hơn dự kiến ban đầu là ngày 01/07.

- Việc tinh gọn bộ máy nhà nước và nâng cấp quản trị hành chính đang được coi là đòn bẩy để thúc đẩy phát triển vùng, giảm chồng chéo đầu tư công và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Bối Cảnh

Trong bối cảnh cải cách hành chính sâu rộng, chủ trương sáp nhập các đơn vị hành chính cấp tỉnh đang bước vào giai đoạn then chốt khi Quốc hội dự kiến thông qua nghị quyết ngay trong ngày 12/06/2025. Việc giảm từ 63 xuống còn 34 tỉnh thành mới không chỉ là một thay đổi về địa giới hành chính mà là bước đi có ảnh hưởng sâu rộng tới cấu trúc kinh tế quốc gia, năng lực đầu tư vùng và hiệu quả của hệ thống công quyền.

Đặc biệt, việc hình thành 34 tỉnh thành mới được kỳ vọng sẽ tạo ra sự thay đổi về quy mô kinh tế ở cấp vùng, mở ra cơ hội thúc đẩy kinh tế bền vững và hiệu quả hơn. Tuy nhiên, thành công hay thất bại của quá trình này phụ thuộc lớn vào tư duy thiết kế chính sách, cách thức thực hiện và mức độ đồng thuận xã hội.

Động cơ chính sách đằng sau làn sóng sáp nhập

Theo Bộ Nội vụ (2023), có tới 20 tỉnh tại Việt Nam hiện không đạt tiêu chí tối thiểu về quy mô dân số hoặc diện tích theo Nghị quyết 1211/2016/UBTVQH13. Những địa phương này thường có dân số dưới 1 triệu người và quy mô kinh tế nhỏ, không đủ nguồn lực duy trì hệ thống hành chính độc lập. Việc duy trì bộ máy hành chính ở các tỉnh nhỏ không chỉ làm tăng chi phí mà còn làm chậm tốc độ phát triển vùng. Chi phí vận hành bộ máy hành chính ở các tỉnh quy mô nhỏ được ước tính chiếm đến 25–30% tổng chi ngân sách địa phương, trong khi hiệu suất phục vụ người dân lại thấp (World Bank, 2022). Trong khi đó, mô hình tỉnh – thành phố tự chủ quy mô lớn như TP. Hà Nội hay Đà Nẵng cho thấy khả năng tập trung nguồn lực, điều phối đầu tư và cung cấp dịch vụ công hiệu quả hơn. Đây chính là lý do vì sao việc hình thành 34 tỉnh thành mới được coi là bước đi cần thiết để thúc đẩy kinh tế và tái cấu trúc hệ thống quản trị địa phương theo hướng hiện đại và bền vững.

Góc nhìn chuyên gia và kinh nghiệm quốc tế

Các nhà phân tích trong và ngoài nước nhấn mạnh rằng việc sáp nhập tỉnh không nên chỉ dừng ở góc nhìn thuần túy về "giảm số lượng đơn vị hành chính", mà cần được đặt trong tổng thể chiến lược phát triển vùng, tối ưu hóa chi tiêu công và nâng cao hiệu quả quản trị nhà nước. Việc chuyển từ 63 xuống 34 tỉnh thành mới sẽ dẫn đến thay đổi về quy mô kinh tế, từ đó đòi hỏi thiết kế lại toàn diện các cơ chế tài khóa, quản trị và đầu tư công.

Theo chuyên gia Edmund Malesky (Đại học Duke), dữ liệu từ Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) có thể trở thành công cụ quan trọng để giám sát hiệu quả của quá trình sáp nhập – đặc biệt ở các tiêu chí như mức độ minh bạch, thời gian cấp phép đầu tư và tính thân thiện với doanh nghiệp. Những yếu tố này đóng vai trò cốt lõi trong việc thúc đẩy kinh tế ở cấp địa phương sau sáp nhập.

Trong khi đó, báo cáo của Lexology (2024) cũng cảnh báo rằng nếu không có cải cách thể chế đồng bộ đi kèm, việc sáp nhập có thể tạo ra các rủi ro pháp lý, xáo trộn hành chính và làm chậm dòng vốn đầu tư trong giai đoạn chuyển tiếp. Điều này càng trở nên quan trọng khi các tỉnh nhỏ, vốn có quy mô kinh tế hạn chế, được hợp nhất lại – đòi hỏi một chiến lược phát triển vùng thực sự mạnh mẽ.

Nhật Bản

Tại Nhật Bản, trong bối cảnh nền kinh tế trì trệ kéo dài suốt "thập kỷ mất mát", chương trình Heisei no Daigappei (1999–2006) của Nhật Bản đã hợp nhất hơn 3,200 xã còn khoảng 1,700 đơn vị hành chính. Chính phủ trung ương đưa ra các gói khuyến khích tài chính và cơ chế giám sát từ Bộ Nội vụ để đảm bảo các dịch vụ công vẫn được duy trì, đồng thời tạo điều kiện cho các địa phương mở rộng quy mô kinh tế và thúc đẩy kinh tế ở cấp vùng.

Đan Mạch

Cải cách năm 2007 giúp giảm số đơn vị hành chính từ 271 xuống còn 98. Cùng với đó là việc chuyển giao thẩm quyền và luật Tài chính địa phương mới dựa trên hiệu suất đầu ra. Nhờ đó, các vùng sau hợp nhất vận hành hiệu quả hơn, tạo điều kiện thúc đẩy kinh tế dịch vụ công và giảm gánh nặng ngân sách.

Trung Quốc

Tại Trung Quốc, quá trình sáp nhập không mang tính đồng loạt mà được gắn chặt với chiến lược phát triển vùng đô thị hóa quy mô lớn. Các huyện ngoại ô được hợp nhất vào các thành phố lớn như Thâm Quyến, Quảng Châu hay Thượng Hải – những "siêu đô thị vùng" này trở thành đầu tàu tăng trưởng nhờ khả năng thu hút FDI, tập trung công nghiệp và phát triển cơ sở hạ tầng. Trung ương Trung Quốc duy trì vai trò điều phối qua các quy hoạch phát triển vùng cấp quốc gia, đồng thời kiểm soát chặt dòng tín dụng đầu tư công để tránh đầu tư tràn lan sau hợp nhất.

Từ các ví dụ trên, có thể thấy sáp nhập chỉ là phần nổi của tảng băng thể chế. Để đảm bảo hiệu quả dài hạn, các nước thành công đều thực hiện đồng thời 3 điều kiện: (1) có chiến lược phát triển vùng rõ ràng, (2) thiết kế lại cơ chế tài khóa và phân quyền phù hợp, (3) duy trì hệ thống giám sát chất lượng quản trị thông qua chỉ số hoặc luật định. Đây chính là bài học thiết thực cho Việt Nam nếu muốn hướng tới một mô hình quản trị hiệu quả, tinh gọn nhưng không làm giảm chất lượng dịch vụ công và năng lực cạnh tranh địa phương.

Tác động kinh tế: Cơ hội và thách thức

Một trong những động lực chính thúc đẩy kinh tế sau sáp nhập là khả năng tiết giảm chi phí vận hành bộ máy hành chính. OECD (2021) chỉ ra rằng các quốc gia thực hiện sáp nhập như Nhật Bản hay Đan Mạch tiết kiệm trung bình 10–15% chi phí hành chính thường xuyên. Hơn 1,500 thị trấn nhỏ ở Nhật sau sáp nhập đã giúp ngân sách địa phương giảm áp lực đáng kể, đồng thời cho phép triển khai các dự án phát triển vùng với quy mô kinh tế lớn hơn.

Bên cạnh đó, 34 tỉnh thành mới với địa giới mở rộng sẽ thuận lợi hơn trong việc lập quy hoạch tích hợp và điều phối đầu tư hạ tầng liên vùng như đường cao tốc, khu công nghiệp, bệnh viện tuyến vùng. Điều này đặc biệt quan trọng để thúc đẩy kinh tế vùng sâu rộng. Tại Trung Quốc, việc hợp nhất các huyện ngoại thành vào Thượng Hải và Quảng Châu giúp thu hút hàng tỷ USD vốn FDI vào các khu công nghệ cao – điều mà các đơn vị hành chính nhỏ khó thực hiện được do hạn chế về quy mô kinh tế và quyền tự chủ đầu tư.

Tuy nhiên, sáp nhập hành chính cũng không phải là quá trình ít tốn kém. Chi phí chuyển đổi gồm thay đổi pháp lý (sổ đỏ, mã địa lý), bố trí nhân sự mới và đồng bộ cơ sở dữ liệu – đặc biệt trong các lĩnh vực như y tế, giáo dục, bảo hiểm xã hội. Báo Fulcrum (2025) cảnh báo rằng nếu không có truyền thông minh bạch và hỗ trợ chính sách đúng lúc, quá trình này có thể gây hoang mang xã hội và ảnh hưởng tiêu cực tới niềm tin của nhà đầu tư – đi ngược lại mục tiêu thúc đẩy kinh tế.

Về mặt xã hội, việc giải thể các tỉnh cũ có thể làm tổn thương đến bản sắc địa phương và lòng tự hào vùng miền. Theo khảo sát của Decision Lab (2024), có tới 36% người được hỏi phản đối nếu không có kế hoạch rõ ràng về bảo tồn văn hóa và phân bổ đầu tư sau hợp nhất – điều này cần được lưu ý trong quá trình triển khai 34 tỉnh thành mới.

Khuyến nghị chính sách

Để quá trình sáp nhập đạt hiệu quả và tạo tiền đề cho thay đổi về quy mô kinh tế, Chính phủ cần thực hiện đồng bộ các bước: (1) xây dựng lộ trình ba giai đoạn với sự tham gia của địa phương, (2) bảo đảm rằng toàn bộ giấy tờ pháp lý, sổ đỏ, CMND… của người dân và doanh nghiệp vẫn giữ nguyên hiệu lực, (3) đẩy nhanh chuyển đổi số để giảm thiểu tiếp xúc hành chính, tăng tính minh bạch, và (4) thiết lập cơ chế phản hồi công khai để theo dõi tác động thực tế và điều chỉnh chính sách.

Kết luận

Sáp nhập tỉnh thành là một bước cải cách lớn, mang theo cả kỳ vọng và thách thức. Nếu chỉ đơn thuần giảm số đơn vị hành chính mà thiếu nền tảng chiến lược vùng, thể chế tài khóa, và đồng thuận xã hội, quá trình này sẽ chỉ mang tính hình thức. Nhưng nếu được thực hiện bài bản, với chiến lược truyền thông rõ ràng và cơ chế hỗ trợ hiệu quả, việc hình thành 34 tỉnh thành mới sẽ mở ra một giai đoạn thay đổi về quy mô kinh tế, tái cơ cấu đầu tư công và thúc đẩy kinh tế theo hướng bền vững, hiện đại và cạnh tranh hơn trong khu vực.