Doom spending – Tiêu xài hoang phí vì lo sợ tương lai

Điểm nhấn chính:

- Chi tiêu diệt vong bắt nguồn từ nỗi lo sợ về các điều kiện kinh tế và toàn cầu trong tương lai mà việc chi tiêu như vậy sẽ không thể thực hiện được.

- Xu hướng chi tiêu Doom spending được dự đoán sẽ trở thành xu hướng toàn cầu ở người trẻ kể từ năm 2024.  

Xu hướng chi tiêu doom spending là gì?

Doom spending – Xu hướng chi tiêu diệt vong chỉ hành vi tiêu tiền cho những thứ xa xỉ để đối phó với các căng thẳng tài chính, chẳng hạn áp lực khi nền kinh tế suy giảm, ước mơ mua nhà, mua xe xa vời. Mọi người có thể cảm thấy tiết kiệm chẳng có ý nghĩa gì vì họ cảm thấy mình sẽ không thể đạt được các mục tiêu tài chính và có thể sống trong thời điểm hiện tại.

Theo một khảo sát tháng 11/2023 của Credit Karrma, có tới 27% người dân Mỹ (trong đó 43% thế hệ Millennial và 35% thế hệ Gen Z) đang chi tiêu kiểu này.Xu hướng chi tiêu này đang dần trở nên phổ biến ở người trẻ khu vực Á Đông, trong đó có Việt Nam và dự báo sẽ trở thành xu hướng trong năm 2024, bên cạnh loud budgeting (tiết kiệm ồn ào).

Doom spending cũng tương tự như mua sắm để giải tỏa (retail therapy), nhưng chi tiêu theo kiểu để giải tỏa chỉ được sử dụng để mang lại sự hài lòng tức thời, đặc biệt là khi mọi người cảm thấy buồn bã. Tuy nhiên, chi tiêu diệt vong có thể đưa nó lên một tầm cao mới, với việc mọi người thường xuyên mắc nợ hoặc không có mức tiết kiệm hoặc quỹ hưu trí tối thiểu.

Tại sao xu hướng chi tiêu doom spending lại gia tăng?

1. Áp lực cuộc sống gia tăng khiến tiêu tiền trở thành liều thuốc chữa lành

Xét theo khía cạnh tâm lý, chi tiêu diệt vong là thái độ của giới trẻ ngày nay khi đối mặt với khó khăn kinh tế. Nó truyền tải tâm trạng tuyệt vọng và cam chịu, khi mọi người tìm kiếm sự an ủi trong sự hài lòng ngay lập tức. Họ cố gắng giành lại quyền kiểm soát cuộc sống của mình trong một thế giới không chắc chắn bằng cách mua những món hàng xa xỉ.

Với chi phí sinh hoạt và nợ vay sinh viên ngày càng tăng, thị trường việc làm không thể đoán trước, việc sở hữu một ngôi nhà hoặc nuôi một gia đình ngày càng xa cách, ý tưởng chi tiêu phô trương mang lại sự giải trí tạm thời khỏi căng thẳng về tiền bạc.

Tiêu tiền vào những thứ xa xỉ trong thời kỳ kinh tế bất ổn có vẻ phản trực giác, nhưng đối với nhiều thanh niên, đó là một chiến lược đối phó. Với lãi suất của NHTW châu Âu (ECB) hay Mỹ đang giữ mức cao kỷ lục, và lạm phát vẫn cao hơn kỳ vọng của thị trường, thì thật dễ hiểu những lo lắng này đến từ đâu.

2. FOMO - Nỗi sợ bỏ lỡ

Nền kinh tế tiêu dùng phát triển mạnh bằng cách khơi dậy nỗi sợ hãi của chúng ta rằng chúng ta sẽ bị bỏ lại phía sau nếu không mua những thứ mới. Sự nhạy cảm của người trẻ với các biểu tượng địa vị xuất phát từ nhu cầu sâu sắc là muốn được chấp nhận, nhưng đó cũng là cách để bảo vệ chính mình. Và hàng hóa xa xỉ chính là cái có thể thay đổi cách mọi người nhìn nhận về chúng ta, hoặc quan trọng hơn là cách chúng ta nhìn nhận bản thân.

Thậm chí, những món đồ đắt tiền đôi lúc còn có giá trị lớn hơn trong các nhóm xã hội, nơi nó thực sự có giá trị lớn như nhà cửa. Sức mạnh của hàng xa xỉ đến từ cách con người không ngừng so sánh bản thân.

Bộ phận tiếp thị của các công ty từ lâu đã nhận thức được những chiêu trò tâm lý này, và họ đánh vào chủ yếu là nhóm người tiêu dùng nữ - những người kiểm soát phần lớn chi tiêu của hộ gia đình mặc dù trong vài trường hợp khả năng kiếm tiền của họ thấp hơn. Những hình ảnh về cuộc sống hào nhoáng, những món đồ hiệu đắt tiền, những chuyến du lịch xa hoa,… khiến người xem cảm thấy mình không thể bỏ lỡ những điều thú vị này trong cuộc sống, mình phải trải nghiệm nó trước khi quá muộn. Từ đó, nó thúc đẩy họ phải sở hữu những thứ tương tự mà không màng đến khả năng tài chính của bản thân.

3. Bùng nổ Mua trước, trả sau (BNPL) và thẻ tín dụng

Một yếu tố thú vị trong bối cảnh chi tiêu diệt vong là sự gia tăng mạnh mẽ trong hoạt động tài trợ thanh toán cho khách hàng hoặc các dịch vụ mua trước, trả sau (BNPL) hay ghi nợ thẻ tín dụng. Chỉ riêng trong kỳ nghỉ lễ năm 2023, người tiêu dùng đã chi 16.6 tỷ USD thông qua BNPL. Năm 2023, Mỹ đã chứng kiến sự gia tăng lớn về các khoản nợ thẻ tín dụng, với số dư thẻ tín dụng lần đầu tiên vượt quá 1,000 tỷ USD. Không chỉ vậy, một cuộc khảo sát năm 2023 cho thấy mọi người chi tiêu qua BNPL nhiều hơn thẻ tín dụng của họ, tăng thêm gần 700 đô la trong khoảng thời gian 90 ngày.

Rõ ràng là mọi người đang mua những thứ mà họ không đủ khả năng chi trả ngay lập tức, thay vì tạm dựng hành động mua hàng, mọi người lại tiếp tục với những giao dịch vốn không thể đạt được đó khi BNPL và thẻ tín dụng đã trở thành một phần của cuộc sống hàng ngày.

Tuy nhiên, chỉ có khoảng 50% người dùng BNPL rất tự tin rằng họ sẽ có thể thanh toán các khoản mua hàng theo lịch trình tài trợ của mình. Đến cuối cùng, các khoản thanh toán BNPL và thẻ tín dụng này sẽ cắt giảm ngân sách hàng ngày cũng như tổng chi tiêu và khả năng tiết kiệm.

4. Nhận thức sai lệch về quản lý tài chính cá nhân

Nhận thức sai lệch về quản lý tài chính cá nhân có thể dẫn đến tình trạng "doom spending" một cách đáng kể, đặc biệt là trong thế hệ trẻ ngày nay. Hầu hết giới trẻ ngày nay sống trong sự sung túc, ấm no và đầy đủ từ nhỏ, không giống như thế hệ Baby Boomers hay Millennial phải bươn chải từ bé.

Việc sống cùng bố mẹ và được hỗ trợ tài chính có thể tạo ra một sự phụ thuộc, khiến cho thế hệ trẻ trở nên thiếu kinh nghiệm và hiểu biết về quản lý tài chính cá nhân cũng như giá trị của tiền bạc. Điều này làm cho họ dễ dàng chi tiêu cho những thứ không thực sự cần thiết, chỉ để thỏa mãn nhu cầu sĩ diện và cảm giác tự trọng.  

Xu hướng chi tiêu doom speding có giúp nền kinh tế tăng trưởng?

Một mặt, ngay cả khi nền kinh tế phải đối mặt với tình trạng hỗn loạn trong khoảng thời gian từ năm 2020 đến năm 2023, người dẫn vẫn tiếp tục chi tiêu. Bất kể khoản chi tiêu này có phải đến từ những người chi tiêu diệt vong hay không, khoản chi tiêu này đã giữ cho nền kinh tế tiếp tục phát triển, giúp các doanh nghiệp tiếp tục hoạt động, giữ cho GDP ở mức cao và giữ cho nền kinh tế được tiếp thêm năng lượng và sẵn sàng phục hồi.

Mặt khác, khi nền kinh tế đang quay trở lại, liệu mọi người có sẵn sàng đáp ứng nó sau khi chi tiêu của họ đã quá mức và bây giờ nó bị suy giảm? Chi tiêu diệt vong khiến người ta mắc nợ nhiều hơn và tiết kiệm ít hơn. Vì vậy, khi thị trường cải thiện, mọi người sẽ không thể tận dụng được lãi suất thấp hơn và các cơ hội tốt hơn. Điều này sẽ khiến những người chi tiêu diệt vong phải rút lui và bắt đầu tiết kiệm cũng như đầu tư khi triển vọng của họ được cải thiện. Hoặc, nó sẽ khiến họ càng tuyệt vọng hơn trước khi không đủ tiền mua nhà hoặc không trả hết nợ ngay cả trong thời kỳ kinh tế thịnh vượng, đẩy họ vào một chu kỳ chi tiêu diệt vong khác.

Chỉ có thời gian mới biết được những cải thiện về kinh tế sẽ tác động như thế nào đến những người chi tiêu diệt vong và những người chi tiêu diệt vong sẽ tác động như thế nào đến nền kinh tế, nhưng có một điều chắc chắn: khi mọi người không còn hy vọng vào những mục tiêu dài hạn của mình, họ sẽ từ bỏ chúng để tìm kiếm sự hài lòng ngắn hạn. Những tác động lâu dài của điều này mới chỉ bắt đầu bộc lộ, nhưng chúng ta sẽ thấy chúng rõ rệt nhất ở tỷ lệ nợ trên thu nhập của người dân và sự sụp đổ của thị trường nhà đất.

Làm thế nào để thoát khỏi tình trạng doom spending?

Nếu bạn chi tiêu quá mức cho những thứ không cần thiết, bạn sẽ trả giá đắt cho nợ thẻ tín dụng, bởi lãi suất của nó rất cao. Vì bạn còn trẻ, còn nhiều kế hoạch và dự định phía trước, nên đừng để thói quen chi tiêu làm tổn hại đến tình hình tài chính của bạn.

Dưới đây là một số cách để quản lý hoặc giảm tình trạng chi tiêu diệt vong ở giới trẻ:

1. Theo dõi chi tiêu

Bạn có thể ghi sổ chi tiêu hoặc dùng ứng dụng lập ngân sách để dễ dàng đặt giới hạn chi tiêu và theo dõi chi tiêu của mình hơn. Những công cụ này có thể giúp bạn đi đúng hướng và nhận thức rõ hơn về tình hình tài chính của mình, từ đó bạn có thể thay đổi cách quản lý tiền của mình.

2. Thiết lập các rào cản để hạn chế mua sắm trực tuyến

Đối với những người gặp vấn đề về mua sắm trực tuyến, việc làm cho quy trình thanh toán trở nên phức tạp hơn có thể giúp hạn chế việc mua sắm thoải mái. Hãy cân nhắc xóa các ứng dụng mua sắm khỏi điện thoại của bạn và không lưu chi tiết thẻ tín dụng vào tài khoản mua sắm trực tuyến của bạn.

3. Thanh toán bằng tiền mặt

Thẻ tín dụng rất tiện lợi, nhưng nếu bạn gặp khó khăn với việc chi tiêu quá mức, bạn nên cất thẻ tín dụng vào một ngăn và quên nó đi. Thay vào đó, bằng cách sử dụng tiền mặt để thanh toán cho các giao dịch mua hàng ngày, bạn sẽ có nhiều quyền kiểm soát hơn và biết rõ hơn về số tiền mình đang chi tiêu.

4. Gặp cố vấn tài chính cá nhân

Bạn có thể nói chuyện với cố vấn tài chính cá nhân để vạch ra kế hoạch tiết kiệm và đầu tư nhằm tăng trưởng tài sản của bạn về sau. Bằng cách này, theo thời gian, bạn vẫn có thể đạt được những mục tiêu mà trước đây tưởng chừng như ngoài tầm với, chẳng hạn như mua nhà. Điều này cũng có thể giúp lấy lại quyền kiểm soát tài chính và cuộc sống của bạn theo cách lành mạnh và có tâm hơn so với việc chi tiêu diệt vong.