Thị trường bancassurance tại Việt Nam

Điểm nhấn chính:

- Sau giai đoạn tăng trưởng mạnh, bancassurance đối mặt với thách thức khi niềm tin khách hàng suy giảm và quy định siết chặt từ năm 2023, khiến doanh thu sụt giảm.

- Dù tốc độ mở rộng chậm lại, bancassurance vẫn quan trọng nhờ nhu cầu bảo hiểm lớn. Các ngân hàng cần cải thiện tư vấn, tận dụng ưu đãi tài chính và điều chỉnh mô hình hợp tác để thích ứng

Khái niệm về Bancassurance

Bancassurance là hình thức ngân hàng phân phối các sản phẩm bảo hiểm thông qua ngân hàng đến cho khách hàng, giúp tích hợp dịch vụ tài chính và bảo hiểm vào cùng một hệ sinh thái. Mô hình này xuất hiện đầu tiên tại Pháp, sau đó phát triển mạnh mẽ ở châu Âu vào đầu thế kỷ 21, trở thành kênh phân phối chính cho bảo hiểm nhân thọ và ngày càng quan trọng đối với bảo hiểm phi nhân thọ. Quy mô thị trường bancassurance toàn cầu được định giá là hơn 2.4 tỷ USD vào năm 2022 và dự kiến sẽ tăng 5% trong những năm tiếp theo, đạt hơn 3.2 tỷ USD vào năm 2028. 

Bancassurance bao gồm hai nhóm sản phẩm chính:

- Bảo hiểm nhân thọ: Các sản phẩm như bảo hiểm liên kết đầu tư, bảo hiểm hưu trí, bảo hiểm tử kỳ…

- Bảo hiểm phi nhân thọ: Các sản phẩm như bảo hiểm sức khỏe, bảo hiểm xe cộ, bảo hiểm tài sản… 

Bancassurance mang lại lợi ích cho tất cả các bên tham gia, bao gồm ngân hàng, công ty bảo hiểm, khách hàng và cơ quan quản lý. Đối với ngân hàng, mô hình này giúp mở rộng danh mục sản phẩm, tạo nguồn thu nhập từ hoa hồng bảo hiểm mà không làm tăng rủi ro vốn, đồng thời giảm thiểu nguy cơ mất nợ khi kết hợp bảo hiểm với các khoản vay. Các công ty bảo hiểm hưởng lợi từ mạng lưới khách hàng rộng lớn của ngân hàng mà không cần đầu tư vào hệ thống chi nhánh hoặc đội ngũ bán hàng, giúp tiết kiệm chi phí so với các kênh phân phối truyền thống. Khách hàng có thể tiếp cận các gói bảo hiểm với mức phí cạnh tranh hơn và nhận được các giải pháp tài chính toàn diện. Đối với cơ quan quản lý, bancassurance giúp kiểm soát chặt chẽ hơn hoạt động kinh doanh bảo hiểm, quản lý nguồn thu thuế và thúc đẩy sự phát triển của thị trường tài chính.  

Các mô hình bancassurance tại Việt Nam Tại Việt Nam, tổng doanh thu phí qua kênh bancassurance hiện chiếm khoảng 20% tổng doanh thu phí của thị trường bảo hiểm nhân thọ. Bancassurance đã phát triển theo ba mô hình chính từ năm 2000 đến nay:

1. Ngân hàng làm đại lý bảo hiểm – Ngân hàng đóng vai trò trung gian phân phối sản phẩm bảo hiểm mà không trực tiếp tham gia quản lý. Ví dụ tiêu biểu gồm Vietinbank hợp tác với Bảo Việt năm 2001, Techcombank với Bảo Việt năm 2006, ACB với AIA Việt Nam năm 2010, và Sacombank với Dai-ichi Việt Nam năm 2012.

2. Ngân hàng góp vốn thành lập công ty bảo hiểm – Một số ngân hàng tham gia thị trường bảo hiểm bằng cách liên doanh với các đối tác trong và ngoài nước. Chẳng hạn, Vietinbank liên kết với Công ty bảo hiểm châu Á Singapore để thành lập IAI năm 2002, Agribank hợp tác với Tổng công ty cổ phần Tái Bảo hiểm quốc gia Việt Nam để lập ABIC năm 2006, và Vietcombank cùng SeABank liên doanh với Cardif để thành lập VCLI năm 2008.

3. Ngân hàng hoặc tập đoàn bảo hiểm tự thành lập công ty con – Một số ngân hàng mua lại hoặc thành lập công ty bảo hiểm trực thuộc để mở rộng hệ sinh thái tài chính. BIDV mua lại liên doanh Bảo hiểm Việt Úc năm 2005 để lập công ty con hoạt động trong bảo hiểm phi nhân thọ, Vietinbank mua lại liên doanh bảo hiểm châu Á IAI năm 2008, trong khi Tập đoàn Bảo Việt thành lập Ngân hàng TMCP Bảo Việt để xây dựng một tập đoàn tài chính tích hợp năm 2008.  

Sự phát triển của bancassurance tại Việt Nam

Bancassurance từng là một nguồn thu quan trọng của các ngân hàng nhờ các hợp đồng độc quyền với công ty bảo hiểm.

- Trước năm 2020, nhiều thương vụ giá trị cao được ký kết, tiêu biểu như Vietcombank hợp tác 15 năm với FWD Việt Nam trị giá 1 tỷ USD hay ACB liên kết với Sun Life, thu hút hàng chục nghìn khách hàng ngay từ giai đoạn đầu. Những ngân hàng khác như MSB, OCB cũng ghi nhận doanh thu ấn tượng từ hoạt động này. 

- Theo ước tính của FiinRatings, từ năm 2017 tới nay, hoạt động bancassurance đóng góp từ 5 - 12% vào tổng thu nhập ngoài lãi toàn ngành ngân hàng mỗi năm.

- Năm 2022, theo Hiệp hội Bảo hiểm Việt Nam (IAV), ước tính có gần 1 triệu hợp đồng bảo hiểm nhân thọ đã bán qua kênh ngân hàng, với tổng phí khai thác mới đạt gần 23,800 tỷ đồng, đóng góp khoảng 46% doanh số khai thác mới của toàn thị trường nhân thọ.

- Tuy nhiên, từ năm 2023, thị trường bancassurance đối mặt với nhiều thách thức khi niềm tin của khách hàng suy giảm do lo ngại về việc bị ép mua bảo hiểm hoặc bị tư vấn thiếu minh bạch, đặc biệt là sau vụ việc tại SCB. Điều này kéo theo sự sụt giảm doanh thu phí bảo hiểm lần đầu tiên sau một thập kỷ, giảm 8.3% trong năm 2023 theo Hiệp hội Bảo hiểm Việt Nam. Dưới áp lực giám sát chặt chẽ, các ngân hàng buộc phải điều chỉnh mô hình kinh doanh để phù hợp với bối cảnh mới. ·       

- Năm 2024 tiếp tục ghi nhận sự suy giảm của mảng bảo hiểm nhân thọ, với doanh số bán mới giảm khoảng 14% và doanh thu phí khai thác từ kênh bancassurance ước tính giảm 30%. Dù vậy, một số ngân hàng vẫn duy trì nguồn thu lớn từ hoạt động bảo hiểm, trong đó MB dẫn đầu với doanh thu 8,443 tỷ đồng, VPBank đạt 4,150 tỷ đồng. Các ngân hàng khác như Techcombank và VIB và TPBank cũng ghi nhận doanh thu hàng trăm tỷ đồng.

- Năm 2025: Một trong những diễn biến đáng chú ý là việc Techcombank chấm dứt hợp tác phân phối bảo hiểm độc quyền với Manulife Việt Nam. Thay vì duy trì mô hình truyền thống, TCB đang mở rộng sang cả bảo hiểm nhân thọ và phi nhân thọ, đồng thời chuẩn bị ký kết một thỏa thuận phân phối bảo hiểm nhân thọ không độc quyền. Ngân hàng này khẳng định việc kết thúc hợp tác với Manulife sẽ không ảnh hưởng tiêu cực đến doanh thu bancassurance năm 2025.

Không chỉ TCB, nhiều ngân hàng khác cũng đang điều chỉnh chiến lược. HDBank hiện chưa ký kết thỏa thuận bancassurance độc quyền nào và vẫn đang trong quá trình tìm kiếm đối tác phù hợp giữa bối cảnh thị trường biến động. Trước đó, năm 2023, Dai-ichi Life Việt Nam kết thúc hợp tác với HDBank, còn ABBank phải bồi thường hơn 200 tỷ đồng khi chấm dứt hợp tác với FWD Việt Nam trước thời hạn. ACB cũng có sự thay đổi lớn khi chuyển từ Manulife và AIA sang ký hợp đồng độc quyền 15 năm với Sun Life Việt Nam.

Những thay đổi trong các quy định

Việc triển khai Thông tư 67/2023/TT-BTC và Nghị định 46/2023/NĐ-CP từ ngày 2/11/2023 đã tạo ra những thay đổi đáng kể trong hoạt động bancassurance, với mục tiêu tăng cường minh bạch, bảo vệ quyền lợi khách hàng và kiểm soát chặt chẽ việc phân phối bảo hiểm, đặc biệt là bảo hiểm liên kết đầu tư.

Một trong những quy định quan trọng nhất là cấm các tổ chức tín dụng tư vấn, giới thiệu hoặc sắp xếp hợp đồng bảo hiểm liên kết đầu tư trong vòng 60 ngày trước và sau thời điểm giải ngân khoản vay. Biện pháp này nhằm hạn chế xung đột lợi ích và tình trạng "bán kèm" bảo hiểm với các khoản vay – vấn đề từng gây nhiều tranh cãi. Đồng thời, các công ty bảo hiểm phải giám sát chặt chẽ hoạt động tư vấn của đại lý, xử lý kịp thời khiếu nại và đảm bảo khách hàng được cung cấp đầy đủ thông tin trước khi ký hợp đồng bảo hiểm dài hạn.

Ngoài ra, quy định mới đặt ra tiêu chuẩn cao hơn cho đội ngũ tư vấn bancassurance, từ năng lực chuyên môn đến hệ thống vận hành và công nghệ hỗ trợ, nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ. Cùng với đó, việc giới hạn hoa hồng đối với một số sản phẩm bảo hiểm nhân thọ có thể ảnh hưởng đến nguồn thu từ bancassurance của các ngân hàng, khiến mô hình này không còn dễ dàng tạo ra lợi nhuận như trước.

Dù có nhiều điều chỉnh, NHNN vẫn cho phép các tổ chức tín dụng phân phối bảo hiểm liên kết đầu tư. Trước đó, dự thảo quy định đầu năm 2024 từng đề xuất cấm ngân hàng đóng vai trò đại lý bảo hiểm cho sản phẩm này. Tuy nhiên, với Thông tư 34/2024/TT-NHNN được ban hành giữa năm, quyền phân phối bảo hiểm liên kết đầu tư của ngân hàng tiếp tục được duy trì, phù hợp với thông lệ quốc tế và hỗ trợ tăng trưởng dài hạn của thị trường bảo hiểm.  

Triển vọng ngành tại Việt Nam

Nhìn chung, những thay đổi trên cho thấy thời kỳ các ngân hàng liên tục chạy đua ký kết các thương vụ bancassurance giá trị lớn đã dần khép lại. Thay vào đó, thị trường bước vào giai đoạn thận trọng hơn khi mô hình hợp tác cần đảm bảo tính minh bạch và phù hợp với các quy định mới.

Ngành bancassurance tại Việt Nam vẫn được kỳ vọng tăng trưởng tốt nhưng sẽ chậm hơn so với thập kỷ trước, do phải tập trung vào tính bền vững và sự thích ứng với điều kiện thị trường. Các quy định mới giúp củng cố khung pháp lý, nâng cao chất lượng tư vấn và đảm bảo sự phát triển bền vững. Tuy nhiên, trong ngắn hạn, những yêu cầu chặt chẽ hơn có thể khiến phí bảo hiểm tăng trưởng chậm lại và chi phí vận hành của ngân hàng lẫn công ty bảo hiểm gia tăng.

Dù đối mặt với thách thức, các ngân hàng đã có sự chuẩn bị kỹ lưỡng, đặc biệt sau các cuộc thanh tra cuối năm 2022 nhằm hạn chế tình trạng tư vấn sai sản phẩm. Thị trường bảo hiểm nhân thọ vẫn còn tiềm năng lớn khi số lượng hợp đồng có hiệu lực đến cuối năm 2024 mới đạt 12 triệu, chỉ chiếm khoảng 12% dân số, cho thấy dư địa phát triển đáng kể. Bên cạnh đó, ngân hàng có thể áp dụng các chính sách ưu đãi lãi suất vay hoặc tiền gửi để khuyến khích khách hàng tham gia bảo hiểm, giúp duy trì đà tăng trưởng.