Các loại trái phiếu và cách chúng vận hành

Điểm nhấn chính:

- Trái phiếu phát hành sẽ bao gồm các yếu tố chính như lãi suất coupon, ngày phát hành, giá phát  hành, và ngày đáo hạn. 

- Phân loại theo  tổ chức phát hành, thì có bốn loại trái phiếu chính là trái phiếu doanh nghiệp, trái phiếu chính phủ, trái phiếu đô thị, và trái phiếu đại lý mà các nhà đầu tư học đầu tư trái phiếu cần nắm.

- Dựa theo đặc tính của trái phiếu có bốn loại trái phiếu chính là trái phiếu không trái tức, trái phiếu có thể chuyển đổi, trái phiếu có thể mua lại, và trái phiếu có thể bán lại

Trái phiếu được vận hành như thế nào trên thị trường?

Khi các công ty hoặc tổ chức cần huy động tiền để tài trợ cho các dự án mới, duy trì hoạt động kinh doanh hoặc tái cấp vốn cho các khoản nợ hiện có, họ có thể phát hành trái phiếu trực tiếp cho các nhà đầu tư. Để huy động trái phiếu, theo luật doanh nghiệp các doanh nghiệp cần thỏa mãn các điều kiện sau:

- Doanh nghiệp thanh lập tối thiểu 1 năm

- Có báo cáo tài chính năm trước liền kề của năm phát hành được kiểm toán

- Có phương án phát hành trái phiếu được cấp có thẩm quyền phê duyệt và chấp thuận.

Trái phiếu phát hành cần các thông tin về các điều khoản của khoản vay, lãi suất, tài sản đảm bảo, ngày đáo hạn, ngày thanh toán lãi suất, kỳ thanh toán lãi suất. Lãi suất của trái phiếu phụ thuộc vào một số yếu tố, đó là chất lượng tín dụng của tổ chức phát hành, khoảng thời gian cho đến khi đáo hạn và lãi suất coupon so với lãi suất thị trường chung tại thời điểm đó. Ở Việt Nam, mệnh giá tối thiểu của trái phiếu là 100,000 đồng và các mệnh giá khác phải là bội số của 100,000 đồng. Mệnh giá của trái phiếu là số vốn gốc sẽ được hoàn trả cho trái chủ khi trái phiếu đáo hạn. Giá giao dịch có thể cao hơn, thấp hơn, hay bằng mệnh giá.

Hầu hết trái phiếu đều có thể được bán lại cho một nhà đầu tư khác sau khi chúng đã được phát hành cho một nhà đầu tư ban đầu. Nói cách khác, một nhà đầu tư trái phiếu không phải giữ một trái phiếu cho đến ngày đáo hạn.

Ngoài ra, các bên đi vay cũng thường mua lại trái phiếu khi lãi suất giảm, hoặc nếu điểm tín dụng của họ được cải thiện bởi đây có thể được xem là cơ hội để phát hành lại trái phiếu mới với chi phí thấp hơn.

Phân loại trái phiếu theo tổ chức phát hành

Có ba loại trái phiếu chính được giao dịch trên thị trường hiện nay mà nhà đầu tư đang học đầu tư trái phiếu cần nắm.

Trái phiếu doanh nghiệp được phát hành bởi các doanh nghiệp. Thay vì tìm đến các khoản vay ngân hàng để vay nợ, các doanh nghiệp này tìm đến thị trường trái phiếu bởi ở đây có các điều khoản ưu đãi cùng mức lãi suất thấp hơn.

Trái phiếu đô thị do chính quyền địa phương hoặc chính phủ phát hành với mục đích đầu tư cơ sở vật chất, hạ tầng như xây dựng đường xá, cầu cống, trường học…

Ngoài ra, hầu hết các trái phiếu đô thị được miễn các loại thuế địa phương, nên chúng được xem là một khoản đầu tư sinh lời tốt và hấp dẫn đối với các nhà đầu tư có thu nhập cao. Trái phiếu đô thị khá phổ biến và phát triển mạnh ở các quốc gia phát triển trên thế giới. Còn ở Việt Nam, trái phiếu này cũng khá tiềm năng song vẫn còn nhiều hạn chế.

Trái phiếu chính phủ là loại trái phiếu do chính phủ một quốc gia phát hành. Vốn huy động được dùng để bù đắp các thâm hụt về mặt ngân sách nhà nước, tài trợ cho các công trình phúc lợi cộng đồng hoặc đóng vai trò là một công cụ điều tiết thị trường tiền tệ. Tại Việt Nam, Bộ Tài chính tổ chức phát hành trái phiếu Chính phủ hoặc ủy quyền cho kho bạc Nhà nước tổ chức phát hành. Trái phiếu chính phủ thường có mức lãi suất thấp nhất trong các loại trái phiếu.

Phân loại trái phiếu theo tính chất trái phiếu

Trái phiếu có đa dạng các loại nhằm đáp ứng các nhu cầu khác nhau của các nhà đầu tư. Chúng có thể được phân biệt dựa trên lãi suất, loại lãi suất coupon, yếu tố thu hồi lại bởi bên phát hành hoặc các thuộc tính khác. Sau đây là một số loại trái phiếu phổ biến trên thị trường hiện nay mà nhà đâu tư đang học đầu tư trái phiếu cần nắm. 

Trái phiếu không trái tức

Trái phiếu không trái tức (hay trái phiếu zero coupon) là loại trái phiếu không chi trả bất kỳ lợi tức coupon định kỳ nào, mà thay vào đó được phát hành với giá giao dịch chiết khấu theo mệnh giá của chúng. Phần chênh lệch giữa mệnh giá với giá mua tại thời điểm phát hành chính là phần lợi nhuận cho các nhà đầu tư nắm giữ trái phiếu đến khi đáo hạn. Phần vốn gốc sẽ được nhận lại sau khi trái phiếu đáo hạn.

Trái phiếu có thể chuyển đổi

Trái phiếu có thể chuyển đổi là công cụ nợ của các công ty cổ phần, cho phép trái chủ có quyền chuyển đồi từ trái phiếu sang thành cổ phiếu của công ty đó tại một số thời điểm cụ thể trong tương lai.

Ví dụ, một công ty cần vay 1 tỷ đồng để tài trợ cho một dự án mới. Họ có thể vay bằng cách phát hành trái phiếu với lãi suất coupon 12%, sẽ đáo hạn trong 10 năm. Tuy nhiên, họ biết rằng có một số nhà đầu tư sẵn sàng mua trái phiếu với mức lãi suất coupon thấp hơn là 8% nếu gồm thêm đặc tính chuyển đổi trái phiếu thành cổ phiếu khi giá cổ phiếu tăng trên một mức nhất định.

Trái phiếu chuyển đổi có thể là giải pháp tốt cho một công ty, vì họ có thể thanh toán lãi suất ở mức thấp, giảm bớt gánh nặng tài chính khi nguồn lực được dồn vào dự án mới còn đang ở giai đoạn đầu phát triển. Nếu các nhà đầu tư chuyển đổi trái phiếu của họ, các cổ phiếu khác sẽ bị pha loãng, nhưng công ty sẽ không phải trả thêm lãi hoặc vốn gốc của trái phiếu.

Các nhà đầu tư mua trái phiếu chuyển đổi có thể nghĩ rằng đây là một giải pháp tuyệt vời cho họ, vì nếu thực hiện chuyển đổi, họ có thể thu được lợi nhuận từ việc cổ phiếu tăng giá, nếu công ty phát hành có kết quả hoạt động kinh doanh tốt. Ngoài ra, người sở hữu trái phiếu chuyển đổi cũng được ưu tiên thanh toán nếu công ty phát hành giải thể hay phá sản.

Tuy nhiên, với việc chấp nhận một khoản thanh toán lợi tức coupon thấp hơn so với trái phiếu thông thường có thể khiến nhà đầu tư phải chịu một mức rủi ro cao hơn.

Trái phiếu có thể mua lại

Trái phiếu có thể mua lại cũng có thuộc tính đặc biệt, cho phép công ty phát hành mua lại trước khi nó đến ngày đáo hạn. Giả sử rằng một công ty vay 1 tỷ đồng bằng cách phát hành trái phiếu với lãi suất coupon 10% và thời gian đáo hạn là 10 năm. Trong thời gian trái phiếu chưa đáo hạn, mà lãi suất thị trường giảm xuống thấp hơn mức lãi suất coupon thanh toán cho trái chủ, thì các công ty phát hành thường sẽ mua lại trái phiếu từ trái chủ với số tiền gốc, và phát hành lại trái phiếu mới ở mức lãi suất thấp hơn. Lý do chủ yếu là để giảm bớt gánh nặng chi phí trả lãi ở mức cao.

Trái phiếu có thể mua lại được xem là khoản đầu tư rủi ro hơn đối với người mua trái phiếu, vì có nhiều khả năng trái phiếu này sẽ được mua lại khi nó tăng giá trị. Hãy nhớ rằng, lãi suất trái phiếu giảm thì giá trái phiếu sẽ tăng. Ngược lại, khi lãi suất trên thị trường tăng, nhà đầu tư sẽ chịu thiệt thòi nhiều hơn khi tiền của họ bị ràng buộc ở một sản phẩm với mức lãi suất thấp hơn. Bởi vì điều này, trái phiếu có thể được mua lại không thực sự giá trị bằng trái phiếu thông thường có cùng kỳ hạn, xếp hạng tín dụng và lãi suất coupon.

Trái phiếu có thể bán lại

Trái phiếu có thể bán lại cho phép trái chủ có quyền bán lại trái phiếu cho tổ chức phát hành trước khi nó đáo hạn với một mức giá xác định. Điều này có giá trị đối với các nhà đầu tư khi họ lo lắng rằng trái phiếu mình của mình có thể giảm giá trị hoặc lãi suất được dự đoán sẽ tăng, và họ muốn lấy lại tiền gốc ngay lúc đó.

Các tổ chức phát hành trái phiếu có thể thêm quyền chọn bán cho trái phiếu nhằm mang lại lợi ích cho người sở hữu và đổi lại là mức lãi suất coupon thấp hơn, hoặc chỉ để khuyến khích nhà đầu tư mua trái phiếu. Trái phiếu có quyền chọn bán thường được giao dịch với giá trị cao hơn trái phiếu không có quyền chọn bán có cùng xếp hạng tín dụng, kỳ hạn và lãi suất coupon vì nó có giá trị hơn đối với trái chủ.

Trên thị trường hiện nay, trái phiếu có rất nhiều loại và được phân biệt dựa trên các tiêu chí khác nhau. Không có một tiêu chuẩn chặt chẽ nào cho các loại trái phiếu và một số trái phiếu có thể sẽ chứa các đặc điểm trên nhiều khía cạnh khác nhau, điều này có thể khiến việc so sánh trở nên khó khăn. Nhìn chung, các nhà đầu tư cá nhân phải ngiên cứu một cách kỹ lưỡng hoặc tìm tới sự giúp đỡ của các chuyên gia trái phiếu để chọn loại hình trái phiếu đáp ứng nhu cầu, mục tiêu đầu tư của mình.

Học đầu tư trái phiếu - Làm cách nào để mua trái phiếu? Có nên mua trái phiếu không?

Hiện nay, Theo nghị định 53 mới ban hành và có hiệu lực thì nhà đầu chuyên nghiệp mới được phép mua trái phiếu. Nhà đầu tư cá nhân nắm giữ danh mục chứng khoán niêm yết, đăng ký giao dịch có giá trị tối thiểu là 02 tỷ đồng theo xác nhận của công ty chứng khoán tại thời điểm cá nhân đó được xác định tư cách là nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp. Công ty có vốn điều lệ đã góp đạt trên 100 tỷ đồng hoặc tổ chức niêm yết, tổ chức đăng ký giao dịch tư cách là nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp.

Trái phiếu được giao dịch thông qua tài khoản chứng khoán trên sàn HoSE hoặc HNX, các công ty môi giới chứng khoán hoặc ngân hàng. Một số công ty môi giới trái phiếu phát hành riêng lẻ, và cho phép nhà đâu tư mua trái phiếu trực tuyến giúp việc mua bán trở nên nhanh chóng.

Bạn cũng có thể đầu tư trái phiếu gián tiếp thông qua các quỹ trái phiếu có thu nhập cố định hoặc quỹ tương hỗ đầu tư vào danh mục trái phiếu. Phương án này phù hợp với các nhà đầu tư chưa có kinh nghiệm, và đang học đầu tư trái phiếu, tìm tòi nghiên cứu các trái phiếu riêng lẻ phù hợp.