Lợi suất trái phiếu Mỹ năm 2023 tăng mạnh vì đâu?

Điểm nhấn chính: 

- Lợi suất trái phiếu Mỹ tăng mạnh trong năm 2023, đặc biệt ở các kỳ hạn ngắn, tạo ra một số sự bất ổn trong thị trường tài chính. 

- Đường cong lợi suất đảo ngược trong thời gian dài có thể dẫn đến tỷ lệ thất nghiệp tăng và lợi nhuận cổ phiếu thấp hơn mức trung bình. Vậy đầu tư trái phiếu có rủi ro không?

Tình hình lợi suất trái phiếu Hoa Kỳ tháng 10/2023 

Sau khi dao động ở mức dưới 4% trong xuyên suốt từ năm ngoái đến nay, lợi suất trái phiếu kho bạc Hoa Kỳ kỳ hạn 10 năm đã chạm tới mức 4.986% vào ngày 26/10 – cũng là mức cao nhất kể từ năm 2007. 

Đồng thời, việc lợi suất trái phiếu kho bạc kỳ hạn 30 năm tăng mạnh hơn kỳ hạn 10 năm, đạt 5.121% vào cùng ngày 26/10. Đặc biệt hơn là lợi suất trái phiếu kho bạc Mỹ kỳ hạn 3 tháng chạm ngưỡng rất cao là 5.509%, cho thấy các loại lãi suất ở nước này có thể duy trì ở ngưỡng cao trong thời gian dài hơn. 

Các lợi suất chứng khoán nợ ngắn hạn thậm chí còn cao hơn, góp phần tạo ra môi trường đầu tư bất ổn, đặt ra câu hỏi cho các nhà đầu tư về cách tốt nhất để định vị và định giá tài sản trong danh mục đầu tư có thu nhập cố định.   

Nguyên nhân do đâu? 

Sự tăng vọt lợi suất trái phiếu gần đây chủ yếu phản ánh sự kết hợp của các sự kiện vĩ mô làm thay đổi bối cảnh đầu tư, điển hình nhất là việc Fed tăng và giữ nguyên lãi suất ở mức cao ngất ngưởng 5.25%-5.50% kể từ đầu năm 2022. 

Các chuyên gia cho rằng ba yếu tố chính đằng sau sự tăng vọt này là: 

1. Phản ứng chính sách của Fed đối với lạm phát, 

2. Sức mạnh của nền kinh tế Hoa Kỳ trong năm 2023,

3. Nguồn cung chứng khoán Kho bạc Hoa Kỳ ra thị trường ngày càng tăng. 

Trong 10 tháng đầu năm 2023, người tiêu dùng được hỗ trợ bởi thị trường việc làm mạnh mẽ, duy trì được mức chi tiêu cao hơn, giúp thúc đẩy tăng trưởng kinh tế liên tục. Đây có thể là dấu hiệu cho thấy Fed có thể muốn giữ lãi suất ở mức cao trong thời gian dài hơn để kéo giảm nhu cầu và giảm lạm phát. Và những kỳ vọng đó có thể dẫn đến lợi suất trái phiếu cao hơn.  

Kho bạc đã tăng cường phát hành trái phiếu trong những tháng gần đây do thâm hụt ngân sách liên bang ngày càng tăng khi nợ kho bạc tăng lên. Chủ yếu là do chính phủ Mỹ phải bơm tiền, hạ lãi suất để hỗ trợ nền kinh tế ứng phó trước dịch COVID-10 vào năm 2020 và 2021. 

Đồng thời, Fed cũng tiếp tục cho phép các khoản đầu tư lớn của họ vào Kho bạc Hoa Kỳ và các chứng khoán thế chấp khác đáo hạn trong năm 2023. Điều này có nghĩa là các nhà đầu tư cần hấp thụ nguồn cung Kho bạc ngày càng tăng và để làm như vậy, họ yêu cầu lợi suất cao hơn. 

Có thể thấy rằng, chính sách tiền tệ của Fed, hay của một quốc gia nói chung, có tác động rất lớn đến thị trường tài chính và trong trường hợp này là thị trường trái phiếu và lợi suất trái phiếu. 

Lợi suất trái phiếu tăng là thách thức đối với các trái chủ hiện tại vì mối quan hệ nghịch đảo giữa lợi suất trái phiếu và giá trái phiếu. 

Khi lợi suất tăng, giá trái phiếu hiện hành sẽ giảm. Hiện tượng này đã từng ảnh hưởng nặng nề đến các trái chủ vào năm 2022, khi Chỉ số Trái phiếu Tổng hợp của Bloomberg Hoa Kỳ cho ra kết quả tổng lợi nhuận -13%. 

Mặc dù các trái chủ có cơ hội kiếm thu nhập cao hơn nhờ lợi suất trái phiếu tăng cao vào năm 2023, nhưng điều đáng chú ý là tổng lợi nhuận của Chỉ số tổng hợp Bloomberg vẫn đang ở mức âm là -2.36% tính đến ngày 6/10.   

Đường cong lợi suất đảo ngược vẫn tồn tại

  Có ba hình dạng đường cong lãi suất chính: 1) đường cong bình thường dốc lên, 2) đường cong dốc xuống ngược và 3) đường phẳng. 

Một hiện tượng hình thành vào năm 2022 và tiếp tục vào năm 2023 là hình dạng bất thường của đường cong lợi suất – thể hiện các kỳ hạn trái phiếu khác nhau – theo chiều hướng dốc xuống đảo ngược. 

Trong trường hợp bình thường, trái phiếu có ngày đáo hạn dài hơn sẽ mang lại lợi nhuận cao hơn, được biểu thị bằng đường cong lợi suất dốc lên. Nó phản ánh một cách hợp lý rằng các nhà đầu tư thường yêu cầu phần bù lợi tức (premium) vì sự không chắc chắn lớn hơn vốn có khi cho vay tiền trong thời gian dài hơn. 

Và rồi, nhiều cặp đường cong lãi suất có các kỳ hạn khác nhau đã bị đảo ngược kể từ cuối năm 2022. 

Như trong tháng 10/2023, lợi suất trái phiếu kho bạc Mỹ kỳ hạn 10 năm (4.984%) đang có xu hướng và động lực chạm tới hay vượt cao hơn mức của kỳ hạn 30 năm (5.121%). Và lợi suất trái phiếu kho bạc Mỹ kỳ hạn 3 tháng ở ngưỡng rất cao là 5.509%. 

Nhiều chuyên gia cho rằng, đường cong lợi suất đảo ngược trong thời gian dài có thể dẫn đến tỷ lệ thất nghiệp tăng và lợi nhuận cổ phiếu thấp hơn mức trung bình, tuy nhiên, cuộc tranh luận xung quanh việc liệu nó có thể được sử dụng như một yếu tố dự báo mạnh mẽ về suy thoái hay không vẫn chưa có kết luận. 

Hình dưới đây so sánh đường cong lợi suất trái phiếu kho bạc Hoa Kỳ của tháng 10/2023, tháng 10/2022 và tháng 10/2021.

Quan sát hành động tiếp theo của Fed 

Fed sử dụng việc tăng lãi suất đối với lãi suất quỹ liên bang ngắn hạn mà cơ quan này kiểm soát như một công cụ để tăng chi phí đi vay nhằm làm chậm hoạt động kinh tế với hy vọng chính là giảm lạm phát. 

Mặc dù lạm phát được dự đoán sẽ có xu hướng thấp hơn kể từ đây, nhưng nó vẫn cao hơn tỷ lệ lạm phát mục tiêu 2% của Fed. Do vậy mà có khả năng Fed sẽ tăng lãi suất thêm một lần nữa vào cuối năm 2023, và cho biết họ có thể bắt đầu giảm lãi suất vào năm 2024. 

Nếu lãi suất quỹ liên bang duy trì trên 5% trong một thời gian dài, lợi suất trên thị trường trái phiếu có nhiều khả năng sẽ tiếp tục ở mức cao. Và trái phiếu doanh nghiệp sẽ có xu hướng mang lại lợi suất cao hơn trái phiếu kho bạc.   

Đầu tư trái phiếu có rủi ro không? Tìm cơ hội trên thị trường trái phiếu

  Đồng tiền sẽ mất sức mua mỗi ngày khi tỷ lệ lạm phát ở trên mức 0. Các nhà đầu tư có thể bù đắp tác động của lạm phát lên sức mua của họ và trong một số trường hợp, tăng sức mua bằng cách sở hữu trái phiếu có kỳ hạn từ ba tháng đến hai năm, một số chuyên gia cho biết. 

Việc sở hữu trái phiếu dài hạn đòi hỏi nhà đầu tư phải chấp nhận rủi ro lãi suất nhiều hơn (nếu lãi suất trái phiếu tăng thì giá trị trái phiếu hiện tại sẽ giảm). Nhưng với tình hình hiện nay, theo thời gian, lãi suất có nhiều khả năng giảm hơn là tăng. Lãi suất giảm giúp tăng tổng lợi nhuận cho các trái chủ hiện tại. 

Nên vì vậy, một số chuyên gia cho rằng đây là thời điểm tốt để mua trái phiếu (khi lợi suất trái phiếu đang cao). Bởi trong tương lai, khi lãi suất giảm trở lại, nhà đầu tư có thể hưởng lời từ chênh lệnh giá trái phiếu khá nhiều. 

Trong quá khứ tại Việt Nam, có lúc tiền gửi ngân hàng lãi suất lên đến 18%, các công ty bao hiểm nhân thọ mua trái phiếu chính phủ thời đó đã giúp cho danh mục đầu tư của họ outperform (hoạt động tốt hơn thị trường chung).  

Tuy nhiên, cũng lưu ý là trái phiếu Việt Nam cũng có rủi ro mất thanh khoản khá cao do chưa có hệ thống đánh giá và xếp hạng tín dụng và công bố thông tin chưa đầy đủ. Mua trái phiếu nếu công ty không có đủ khả năng thanh toán lãi và gốc sau đó thì có thể hiểu là trái phiếu đó bị mất thanh khoản hoặc công ty phát hành mất thanh khoản. Nghịch lý ở Việt Nam là mặc dù trái phiếu là tài sản có thu nhập cố định (upside limited) nhưng khả năng mất tiền lại khá cao (downside unlimited). 

Tóm lại, đối với các nhà đầu tư có mục tiêu dài hạn và có thể chịu đựng được sự không chắc chắn về giá trong thời gian ngắn, sẽ hợp lý hơn khi xem xét dàn trải các khoản đầu tư thu nhập cố định trên nhiều mốc thời gian đáo hạn khác nhau, và cần đánh giá chất lượng tín dụng của trái phiếu kỹ lưỡng hơn. 

(Cập nhật: 27/10/2023)

Xem  thêm: Đầu tư vào trái phiếu có rủi ro không