Xe điện có thực sự như chúng ta “mơ”?

Điểm nhấn chính:

- Xe điện là giải pháp hữu hiệu nhằm giảm thải khí carbon từ phương tiện giao thông.

- Xe điện cũng mang đến những ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường trong quá trình sản xuất và tái chế pin điện.

- Tuy nhiện thị trường xe ô tô điện cũng là một thị trường cạnh tranh khốc liệt, và không phải ai cũng là người chiến thắng, do đó, cần đánh giá rủi rothị trường khi đầu tư. 

Xe điện đang dần trở thành phương tiện di chuyển phổ biến trên thế giới với hình ảnh thân thiện với môi trường và phát triển bền vững. Phải nói rằng, thị trường xe ô tô điện là “mảnh ghép còn thiếu” trong chiến lược đa hướng trung hòa lượng khí thải carbon trong ngành công nghiệp ô tô. Nhưng theo các báo cáo doanh số mà các ông lớn xe điện đăng tải gần đây cho thấy rằng doanh số bán xe sụt giảm cùng với cuộc chiến “đại hạ giá” đã khiến cho nhiều công ty sản xuất xe điện đứng trước bờ vực sáp nhập hoặc phá sản. Ngoài ra, việc sản xuất, vận hành xe điện ngày nay vẫn còn tiềm ẩn nguy cơ cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, ô nhiễm môi trường và rủi ro cho người sử dụng do đó nhiều chuyên gia cho rằng cần đánh giá rủi ro thị trường EV.

Những điều trên đã đặt ra câu hỏi rằng liệu thị trường xe ô tô điện có thực sự như chúng ta kỳ vọng? Hãy cùng Tititada tìm hiểu qua bài viết này nhé!

Diễn biến thị trường tiêu cực trên thị trường xe ô tô điện

Tesla – một trong những hãng xe điện có thị phần đứng đầu thế giới, dự báo sản lượng ô tô của họ vào năm 2023 sẽ tăng 37% lên 1.8 triệu xe, thấp hơn so với mức tăng 40% của năm 2022. Elon Musk cũng dự báo rằng nếu không có sự gián đoạn nào từ bên ngoài, số lượng xe bàn giao vào năm 2023 có thể đạt đến 2 triệu xe. Tuy nhiên, theo báo cáo kết quả kinh doanh quý 3/2023, số lượng xe điện mà hãng này bàn giao trên toàn thế giới chỉ đạt 435,000 chiếc, thấp hơn so với con số 466,140 chiếc vào quý 2.

Mặc dù mục tiêu doanh số của năm 2023 tăng đáng kể từ mức 1.3 triệu chiếc ở năm 2022, nhưng điều này vẫn không đủ để trấn an nhà đầu tư. Sau 2 ngày công bố báo cáo tài chính quý 3, giá cổ phiếu của Tesla đã giảm hơn 17%, vốn hóa thị trường EV theo đó cũng “bốc hơi” 138 tỷ USD.

Theo tờ Wall Street Journal, doanh số xe điện trong nửa đầu năm 2023 chỉ tăng trưởng 49%, trong khi cùng kỳ năm 2022 mức tăng trưởng ghi nhận là 63%. Nhiều dự báo cho rằng thị trường xe ô tô điện  đang chững lại. Hàng tồn kho xe điện ngày càng gia tăng với doanh số bán hàng chậm lại, một số nhà lãnh đạo tại các hãng sản xuất ô tô thừa nhận kế hoạch phát triển xe điện đầy tham vọng của họ đang gặp nguy hiểm, ít nhất là trong thời gian tới. GM là hãng đi đầu trong thị trường xe ô tô điện, từng đưa ra những tuyên bố táo bạo về tương lai chạy hoàn toàn bằng điện của công ty từ rất lâu trước khi các đối thủ cạnh tranh tham gia, nay đã có thái độ tỉnh táo hơn khi tuyên bố rằng họ sẽ từ bỏ mục tiêu sản xuất 100,000 xe điện trong nửa cuối năm nay trong cuộc họp báo cáo thu nhập Q3/2023. Một số người sẽ lập luận rằng, do thị trường xe ô tô điện đã gần đáp ứng được nhu cầu của những người sử dụng sớm, nên làn sóng người mua tiếp theo sẽ khó tiếp cận hơn, do đó việc mua xe điện sẽ chậm lại một chút.

Cuộc chiến đại hạ trên thị trường xe ô tô điện

Phần lớn các cuộc thảo luận xung quanh xe điện đều liên quan đến chi phí rất cao của chúng nên việc giảm giá bán theo cách này hay cách khác là chìa khóa để kích cầu xe điện. Tesla là hãng xe điện tiên phong về cạnh tranh giá đã khiến cho nhiều đối thủ gặp khó khăn. Thậm chí, chiến lược này còn được tỷ phú Elon Musk áp dụng tại thị trường xe ô tô điện lớn nhất thế giới – Trung Quốc. Chiến lược giảm giá của Tesla đã khiến hơn 40 hãng xe khác ở Trung Quốc cũng phải hạ giá để cạnh tranh, BYD và Volkswagen cũng đã giảm lần lượt 10% và 18% giá xe của mình.

Thị trường EV tăng trưởng chậm lại cùng với cuộc chiến đại hạ giá của các ông lớn đã khiến nhiều hãng xe ở Trung Quốc gặp khó khăn và đang đứng trước nguy cơ bị thâu tóm hoặc phá sản do hoạt động không hiệu quả so với những khoản đầu tư khổng lồ. Theo tờ Financial Times, dự báo đến năm 2030, Trung Quốc từ 50 nhà sản xuất EV sẽ chỉ còn từ 10 – 12 nhà sản xuất ô tô hoạt động trên quy mô lớn trong lĩnh vực này. Giám đốc điều hành hãng xe điện Xpeng cho rằng đến năm 2027, có thể chỉ còn khoảng 8 nhà sản xuất EV ở Trung Quốc vì những công ty nhỏ hơn sẽ không thể trụ lại trước sự cạnh tranh khốc liệt trong ngành công nghiệp này.

Thị trường EV châu Âu khó khăn

Châu Âu đã trở thành một thị trường EV quan trọng cho các hãng ô tô điện Trung Quốc. Quy định nghiêm ngặt về khí thải của EU và hạn chế đối với xe chạy động cơ truyền thống (ICE) đã tạo điều kiện thuận lợi cho xe điện Trung Quốc. Thêm vào đó, chính sách thuế nhập khẩu từ Mỹ (xe điện của Trung Quốc đều phải chịu mức thuế 25%) đã làm cho việc bán ô tô Trung Quốc tại Mỹ trở nên khó khăn. Các nhà sản xuất Trung Quốc sau khi đánh giá rủi ro thị trường Mỹ thì Châu Âu trở thành điểm đến lý tưởng.

Tuy nhiên, Ủy ban Châu Âu ngày càng tỏ ra không hài lòng với sự thâm nhập của xe điện Trung Quốc. Mặc dù các xe điện giá rẻ hơn và dễ tiếp cận có thể giúp thúc đẩy sử dụng năng lượng sạch, nhưng các nhà lãnh đạo châu Âu cũng muốn bảo vệ ngành công nghiệp ô tô của họ. Để đối phó với tình hình này, Ủy ban Châu Âu đã thông báo mở cuộc điều tra để xem xét việc áp thuế quan nhằm đối phó với giá "thấp giả tạo" của xe điện Trung Quốc. Kết quả của cuộc điều tra này sẽ được công bố trong vòng 13 tháng tới. Với các động thái mới của châu Âu, ô tô điện Trung Quốc có thể sẽ chịu "tầng tầng lớp lớp" các biện pháp hạn chế.

Xe điện có thực sự bảo vệ môi trường như chúng ta kỳ vọng?

Xe điện được coi là giải pháp hữu hiệu để giảm thiểu khí thải carbon ra môi trường từ phương tiện giao thông. Đối với xe điện, hệ thống pin được ví như “trái tim” và quyết định khả năng di chuyển của cả chiếc xe. Tuy nhiên, hàng triệu tấn pin xe điện hết hạn sử dụng sẽ có thể là mối đe dọa nghiêm trọng đến môi trường và sức khỏe con người trong một vài thập kỷ tới.

Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) ước tính doanh số xe điện toàn cầu có thể đạt 47 triệu chiếc mỗi năm vào năm 2030. Điều này đồng nghĩa với 1.5 triệu tấn lithium, 1.5 triệu tấn than chì, 1 triệu tấn niken và 500,00 tấn mangan sẽ được dùng để sản xuất “trái tim” của xe điện. Tuy nhiên, thế giới mới chỉ sản xuất được ít hơn 1/3 số nguyên liệu kể trên và mỗi mỏ khoáng sản cũng chỉ có trữ lượng giới hạn. Nhu cầu càng cao sẽ làm cho các nguyên liệu này ngày càng trở nên khan hiếm và đắt đỏ.

Khi hết niên hạn, pin EV có thể được tái chế theo hai cách phổ biến là thủy luyện và hỏa luyện. Thủy luyện là phương pháp tháo rời pin thủ công, cắt nhỏ và xử lý hóa học nhằm thu hồi lại các nguyên liệu quý như lithium, cobalt. Hỏa luyện là phương pháp nấu chảy pin bằng nhiệt độ cao để thu hồi các hợp chất (trừ lithium). Cả hai hình thức này đều không thực sự tối ưu, lượng nguyên liệu thu hồi lại từ pin rất ít và tạo ra rất nhiều khí thải nhà kính.

Vấn đề tái chế pin xe điện đặt ra một thách thức đối với các quốc gia, hàng triệu pin lithium đang “vật vờ” tại các kho, bãi, chờ xử lý. Một hệ thống pin lithium trên xe ô tô điện chứa hàng nghìn tế bào Li-ion hoạt đồng cùng nhau, chỉ trong vòng 10 năm, sẽ có hàng tỷ pin lithium hết hạn sử dụng. Nếu áp dụng phương pháp truyền thống là nung chảy hoặc chôn lấp, các hợp chất này có thể gây ô nhiễm không khí, tài nguyên đất và nguồn nước ngầm.

Ngoài ra, để vận hành xe điện cần rất nhiều điện năng. Hiện nay, tại nhiều quốc gia, nhiệt điện than vẫn chiếm tỷ trọng khá lớn trong việc cung ứng điện và an ninh năng lượng quốc gia, chẳng hạn như Trung Quốc (64%), Việt Nam (45.6%), Indonesia (61%),… Như vậy, xe điện vẫn gián tiếp gây phát thải carbon.

Xe điện có khả năng gia tăng khả năng tử vong do tai nạn giao thông

Trọng lượng của một chiếc xe điện lớn hơn rất nhiều so với một mẫu xe xăng tương tự. Chẳng hạn như, trọng lượng của một chiếc GMC Hummer EV là hơn 4 tấn, trong đó riêng pin đã nặng hơn 1.3 tấn. Ngay cả đối với cùng một mẫu xe, phiên bản EV cũng nặng hơn khá nhiều so với phiên bản chạy xăng như: Toyota RAV4 (1.63 tấn), RAV4 EV (1.82 tấn) a Ford F-150 Lightning, Mustang Mach-E, Volvo XC40 (1.68 tấn), XC40 EV (2.03 tấn), ...

Khi sự cố xảy ra, khả năng xe điện gây tổn thương cho con người cũng lớn hơn xe chạy bằng xăng. Một nghiên cứu ở Đại học California cho thấy một chiếc ô tô tăng trọng lượng thêm 450kg sẽ làm tăng 47% khả năng tử vong của nạn nhân khi tai nạn xảy ra.

Ngoài ra, xe điện gắn liền với công nghệ và trí tuệ nhân tạo, nên có nhiều tình huống trên đường mà trí tuệ nhân tạo không thể xử lý được, đồng thời nếu hệ thống, phần mềm gặp trực trặc thì cũng sẽ tăng nguy cơ gây tai nạn. Trong năm 2022 đã có ít nhất 2 trường hợp Tesla Model Y mất phanh gây tai nạn được ghi nhận tại Trung Quốc.

Trong bối cảnh thị trườngxe ô tô điện đang đối mặt với nhiều khó khăn và nhu cầu toàn cầu đang giảm, các chuyên gia đã bắt đầu tin rằng có nhiều cách để đạt được mục tiêu trung hòa carbon. Một trong những cách này là sự phát triển của xe hybrid, mà ông Toyoda đã lâu khuyên ngành công nghiệp ô tô nên xem xét. Thay vì đặt cược "tất tay" vào xe điện, ông Toyoda đã đề xuất đầu tư vào xe hybrid, xe chạy bằng nhiên liệu hydro, và các phương tiện thân thiện với môi trường khác. Ý tưởng này nhằm đánh giá rủi rothị trường và đa dạng hóa hơn trong ngành công nghiệp ô tô, để chuẩn bị cho một tương lai có tính bền vững hơn trong việc giảm thiểu ảnh hưởng đến môi trường và đáp ứng nhu cầu của thị trường EV một cách linh hoạt.