Ảo tưởng thị phần

Ảo tưởng thị phần (Market share illusion)  là hiện tượng doanh nghiệp hoặc nhà quản lý đánh giá sai lệch về vị thế của mình trên thị trường, thường dựa vào những số liệu không đầy đủ, mang tính cục bộ, hoặc được thể hiện một cách chọn lọc để tạo cảm giác đang chiếm ưu thế cạnh tranh. Đây là một trong những sai lầm phổ biến trong hoạch định chiến lược, khiến doanh nghiệp đưa ra các quyết định sai lệch về đầu tư, mở rộng hoặc truyền thông thương hiệu.

Ảo tưởng thị phần có thể bắt nguồn từ:

- Chỉ nhìn vào số lượng đơn hàng hoặc lượt tải ứng dụng mà không xét đến giá trị giao dịch hoặc lợi nhuận

- Dựa trên dữ liệu thống kê từ một thị trường ngách, vùng địa lý hạn chế nhưng lại khái quát cho toàn ngành

- So sánh trong nội bộ hệ sinh thái mà không xét đến các đối thủ cạnh tranh thực sự trên quy mô rộng hơn

- Cố tình “làm đẹp” báo cáo để thu hút nhà đầu tư, gọi vốn hoặc gây ấn tượng trên truyền thông

Ví dụ điển hình tại Việt Nam:

- Giai đoạn bùng nổ của các nền tảng thương mại điện tử, một số startup tuyên bố “dẫn đầu thị phần” dựa trên lượt tải app hoặc lượng đơn hàng trong khung giờ khuyến mãi, trong khi giá trị giao dịch thực tế (GMV) lại thấp, và tỷ lệ hoàn đơn cao. Điều này khiến nhà đầu tư hiểu lầm về quy mô và hiệu quả hoạt động.

- Trong ngành bán lẻ, một chuỗi cửa hàng có thể tuyên bố chiếm 30% thị phần khu vực Hà Nội, nhưng thực chất chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ trên cả nước, dẫn đến quyết định mở rộng quá nhanh, vượt quá năng lực tài chính và quản trị.

Ảo tưởng thị phần không chỉ gây ra sai lầm chiến lược mà còn dễ tạo kỳ vọng ảo trong nội bộ, khiến đội ngũ chủ quan và thiếu cải tiến. Trong môi trường cạnh tranh khốc liệt và biến động cao, việc hiểu sai về vị thế thật sự của doanh nghiệp có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng:

- Đầu tư dàn trải, mở rộng thiếu kiểm soát

- Thiếu tập trung vào cải thiện năng lực cốt lõi

- Đánh mất sự linh hoạt trong điều chỉnh chiến lược khi thị trường thay đổi

Để tránh rơi vào bẫy ảo tưởng thị phần, doanh nghiệp cần:

- Dựa vào số liệu khách quan, có kiểm toán hoặc xác thực từ bên thứ ba (như Nielsen, GSO, Euromonitor)

- Phân tích thị phần không chỉ về số lượng mà cả giá trị, tỷ lệ lợi nhuận, và mức độ duy trì khách hàng

- So sánh với đối thủ không chỉ trong nước mà cả trên khu vực nếu hoạt động trong ngành mở

Nhà đầu tư, khi đánh giá một doanh nghiệp, cũng cần tỉnh táo phân biệt giữa truyền thông thị phần và năng lực thật sự, tránh bị cuốn theo các tuyên bố mang tính marketing mà thiếu dữ liệu kiểm chứng