Donald Trump, TikTok và những toan tính chưa hồi kết

Điểm nhấn chính:

- TikTok không chỉ là ứng dụng giải trí, mà đã trở thành điểm nóng địa chính trị và pháp lý giữa Mỹ – Trung, nơi dữ liệu và thuật toán trở thành tài sản chiến lược cần kiểm soát.

- Từ người từng yêu cầu cấm TikTok, Donald Trump giờ đây lại sử dụng chính nền tảng này để tranh cử, đồng thời liên tục gia hạn thời gian cho ByteDance bán TikTok.

Các vụ kiện liên quan đến TikTok: Mầm mống cho cuộc đối đầu địa chính trị

Trước khi trở thành tâm điểm của cuộc chiến công nghệ giữa Mỹ và Trung Quốc, TikTok đã phải đối mặt với hàng loạt vụ kiện nghiêm trọng tại Mỹ. Từ quyền riêng tư, bảo vệ trẻ em, đến tác động tiêu cực của thuật toán gợi ý – tất cả đã khiến TikTok trở thành mục tiêu pháp lý từ cả chính quyền liên bang và các bang riêng lẻ.

Một trong những vụ kiện nổi bật nhất là vụ kiện tập thể tại bang California, trong đó TikTok bị cáo buộc thu thập và chuyển dữ liệu sinh trắc học, định vị và danh tính người dùng Mỹ về Trung Quốc. Dù không thừa nhận sai phạm, ByteDance – công ty mẹ của TikTok, đã đồng ý chi trả 92 triệu USD để dàn xếp vào năm 2021.

Ứng dụng này cũng nhiều lần bị cáo buộc vi phạm Đạo luật Bảo vệ quyền riêng tư trẻ em trên mạng (COPPA). Năm 2019, TikTok bị Ủy ban Thương mại Liên bang (FTC) phạt 5.7 triệu USD vì cho phép trẻ dưới 13 tuổi sử dụng nền tảng mà không có sự đồng ý của phụ huynh. Đến năm 2024, Bộ Tư pháp Mỹ tiếp tục mở rộng điều tra, cáo buộc TikTok tiếp tục thu thập dữ liệu trẻ em dưới vỏ bọc “chế độ trẻ em”.

Cũng trong năm 2024, nhiều gia đình tại Mỹ đã kiện TikTok sau cái chết của con em họ vì tham gia các thử thách nguy hiểm lan truyền trên nền tảng, tiêu biểu là “blackout challenge”. Đáng chú ý, một tòa án liên bang đã bác bỏ quyền miễn trừ theo Điều 230 của Đạo luật Truyền thông, vì cho rằng TikTok là bên chủ động đề xuất nội dung, chứ không chỉ là nền tảng trung gian.

Đỉnh điểm là vào cuối năm 2024, một liên minh gồm 13 tiểu bang và Washington D.C. đồng loạt kiện TikTok vì cố tình phát triển thuật toán gây nghiện cho người dùng trẻ tuổi, bất chấp tác động tiêu cực đến sức khỏe tâm thần. Bang Utah thậm chí còn kiện TikTok vì không kiểm soát được việc trẻ em bị lợi dụng qua tính năng livestream.

Chính làn sóng kiện tụng dồn dập này đã tạo nền tảng pháp lý và dư luận để Quốc hội Mỹ thông qua luật buộc ByteDance phải bán TikTok tại Mỹ, bước chuyển từ tòa án sang chiến lược chính trị.

Vì sao TikTok bị yêu cầu bán?

TikTok đang ở giữa thế gọng kìm giữa Mỹ và Trung Quốc. Tháng 4/2024, Tổng thống Joe Biden ký ban hành đạo luật yêu cầu ByteDance phải bán lại TikTok tại Mỹ trong vòng 270 ngày. Nếu không thực hiện, TikTok sẽ bị xóa khỏi các kho ứng dụng của Apple, Google và bị cấm phân phối tại Mỹ từ ngày 19/1/2025. Sau đó, TikTok đã kiện lên Tòa án Tối cao, cho rằng đạo luật vi phạm quyền tự do ngôn luận theo Tu chính án thứ nhất. Tuy nhiên, đến tháng 6/2025, vụ kiện vẫn chưa có kết quả, và thời gian dành cho ByteDance đang cạn dần.

Ở chiều ngược lại, Trung Quốc cũng khẳng định sẽ không chấp thuận bất kỳ thương vụ nào bao gồm việc chuyển giao thuật toán đề xuất – “linh hồn” của TikTok, vì xem đây là công nghệ nằm trong danh mục kiểm soát xuất khẩu. Điều đó khiến ByteDance khó có thể hoàn tất việc bán TikTok một cách trọn vẹn.

Một miếng bánh quá ngon để bỏ lỡ

Giữa những tranh cãi pháp lý và căng thẳng địa chính trị, TikTok vẫn là một miếng bánh quá ngon để giới đầu tư Mỹ bỏ qua. Với hơn 170 triệu người dùng tại Mỹ, TikTok không chỉ là nền tảng video, mà đã trở thành trung tâm của đời sống số, văn hóa đại chúng, và thậm chí là một kênh thương mại điện tử đang phát triển mạnh mẽ.

Mỗi ngày, người Mỹ dành trung bình gần 95 phút trên TikTok, vượt xa Instagram hay Snapchat. Nền tảng này không chỉ chiếm lĩnh thời gian của người dùng mà còn cả ngân sách quảng cáo: doanh thu quảng cáo tại Mỹ đạt 6.2 tỷ USD trong năm 2023, và dự kiến vượt 8 tỷ USD vào năm 2025 nếu không bị gián đoạn.

Không ngạc nhiên khi TikTok Mỹ đang được giới phân tích tài chính định giá trong khoảng 40–50 tỷ USD, chưa bao gồm thuật toán đề xuất, vốn được xem là "linh hồn" của nền tảng nhưng ByteDance từ chối bán. Ông Angelo Zino, Phó Chủ tịch tại CFRA Research, nhận định rằng bất kỳ công ty nào muốn sở hữu TikTok Mỹ sẽ phải chi tối thiểu 40 tỷ USD. Trong khi đó, nhóm phân tích tại Bloomberg Intelligence lại tỏ ra thận trọng hơn, đưa ra mức định giá 30–35 tỷ USD do lo ngại về rào cản pháp lý, quy định dữ liệu và kiểm soát từ các cơ quan liên bang.

Cuộc đua thâu tóm TikTok: Không dành cho những kẻ yếu tim

Dưới áp lực phải bán, kết hợp với tiềm năng doanh thu khổng lồ, thương vụ thâu tóm TikTok là một thương vụ công nghệ nóng nhất thế giới. Từ đầu năm 2025, hàng loạt "ông lớn" đã nhập cuộc, trong đó:

Amazon là cái tên đáng chú ý đầu tiên. Vào phút chót trước hạn chót ngày 5/4, họ được cho là đã gửi thư đề xuất mua lại TikTok đến Phó Tổng thống JD Vance và Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick. Dù chưa công bố giá trị, nhưng với hệ sinh thái thương mại điện tử đồ sộ, Amazon rõ ràng nhìn thấy cơ hội tận dụng TikTok làm công cụ quảng cáo và bán hàng mạnh mẽ, điều mà các nền tảng xã hội khác chưa thể đạt được.

Microsoft, Oracle là những cái tên từng đàm phán mua TikTok từ thời Trump năm 2020, nay quay trở lại đường đua. Tuy nhiên, điểm đáng chú ý hơn là nhóm doanh nhân “độc lạ”: Frank McCourt, tỷ phú bất động sản và nhà hoạt động vì Internet phi tập trung, cùng với MrBeast (Jimmy Donaldson), YouTuber có lượng theo dõi lớn nhất thế giới. McCourt tuyên bố sẵn sàng chi 20 tỷ USD, dù thương vụ này không bao gồm thuật toán đề xuất.

Đáng ngạc nhiên hơn, startup AI Perplexity, vốn đang nổi lên như một đối thủ tiềm năng của Google Search, cũng được cho là đang cân nhắc bước vào cuộc chơi, nhắm đến dữ liệu người dùng như tài nguyên để huấn luyện các mô hình ngôn ngữ.

Tuy nhiên, cái tên khiến cả Washington và Bắc Kinh phải dè chừng lại là Elon Musk. Theo các nguồn tin từ Bloomberg và Wall Street Journal, Chính phủ Trung Quốc đang xem xét để Musk trở thành người mua lại TikTok Mỹ, như một lối thoát để không vi phạm yêu cầu thoái vốn từ Mỹ, đồng thời giữ được quyền kiểm soát về công nghệ.

Theo kịch bản này, công ty X Corp (Twitter) của Musk sẽ tiếp quản hoạt động TikTok tại Mỹ, trong khi bản thân Musk đồng thời điều hành cả hai nền tảng. Khối dữ liệu khổng lồ từ TikTok Mỹ có thể hỗ trợ đáng kể cho tham vọng AI của Musk, đặc biệt là dự án xAI, đối thủ của OpenAI, đồng thời giúp ông giành lại các nhà quảng cáo cho nền tảng X.

Nhưng đây cũng là thương vụ cực kỳ rủi ro. Musk có thể phải bán bớt tài sản (thậm chí là cổ phần tại Tesla) để có đủ dòng tiền, và không dễ để vượt qua hàng loạt lớp kiểm duyệt từ Ủy ban Đầu tư Nước ngoài tại Mỹ (CFIUS), Quốc hội, và đặc biệt là sự dè chừng từ phía Trung Quốc. Nếu Bắc Kinh bị cho là ngầm hỗ trợ thương vụ này, đó sẽ là “giọt nước tràn ly” trong mối lo an ninh của Washington.

Donald Trump: Từ người khơi mào đến người dùng TikTok

Vào năm 2020, khi còn là Tổng thống, Donald Trump là người đầu tiên phát động chiến dịch chống TikTok. Ông ký sắc lệnh yêu cầu ByteDance bán TikTok tại Mỹ, cáo buộc ứng dụng này đe dọa an ninh quốc gia. Quan điểm của ông khi đó rất rõ ràng: TikTok là “cánh tay nối dài” của Bắc Kinh và cần bị loại bỏ.

Tuy nhiên, khi bước vào đường đua tranh cử năm 2024, Trump bất ngờ đổi hướng. Ngày 2/6/2024, ông chính thức gia nhập TikTok bằng một video tại sự kiện UFC, đạt hơn 24 triệu lượt xem và thu hút hơn 3 triệu người theo dõi chỉ sau một ngày. Đến tháng 6/2025, tài khoản TikTok của ông đã có hơn 15 triệu follower.

Trump bắt đầu xem TikTok là công cụ hiệu quả để tiếp cận cử tri trẻ, nhóm người khó tiếp cận qua truyền hình hoặc các kênh truyền thống. Ông tận dụng các video ngắn để truyền tải thông điệp tranh cử, tham gia các xu hướng lan truyền, và thậm chí tự quay cảnh hậu trường các sự kiện chính trị.

Sự “quay xe” của Trump là minh chứng rõ nét cho việc: trong chính trị, kẻ thù hôm qua có thể là đồng minh hôm nay, miễn là phù hợp với chiến lược giành lá phiếu. Điều này cũng lý giải vì sao, thay vì duy trì lập trường cứng rắn, ông Trump liên tục gia hạn thời gian cho ByteDance bán TikTok, dù áp lực từ Đảng Cộng hòa và giới an ninh vẫn còn rất lớn.

Tuy nhiên, thời gian vẫn đang đếm ngược. Theo luật được ký dưới thời Tổng thống Biden, TikTok lẽ ra đã phải bị gỡ khỏi các nền tảng phân phối tại Mỹ từ ngày 19/1/2025 nếu ByteDance không thực hiện việc thoái vốn. Tuy nhiên, nhờ vào ba lần gia hạn của Tổng thống Donald Trump, mới nhất là vào ngày 17/6/2025, TikTok tạm thời được “cứu” thêm 90 ngày. Điều đó có nghĩa là TikTok vẫn đang tồn tại tại Mỹ, nhưng trong trạng thái “chờ phán quyết”. Ngày 17/9/2025 hiện là hạn chót cuối cùng mà ByteDance phải hoàn tất thương vụ bán TikTok tại Mỹ. Nếu không, lệnh cấm sẽ chính thức có hiệu lực và nền tảng này sẽ bị gỡ khỏi Apple App Store, Google Play cũng như các nhà mạng và hệ thống phân phối khác.