Ảnh hưởng thuế thu nhập hoãn lại

Ảnh hưởng thuế thu nhập hoãn lại (Deferred tax impact) là thuật ngữ dùng để chỉ sự chênh lệch tạm thời giữa lợi nhuận kế toán và lợi nhuận tính thuế, dẫn đến phát sinh các khoản thuế doanh nghiệp chưa phải nộp ngay trong kỳ hiện tại nhưng sẽ ảnh hưởng đến nghĩa vụ thuế tương lai. Khoản chênh lệch này có thể tạo ra tài sản thuế hoãn lại (Deferred Tax Assets) hoặc nợ thuế hoãn lại (Deferred Tax Liabilities) trên bảng cân đối kế toán, tùy thuộc vào hướng của sự sai biệt.

Hiểu đơn giản, thuế thu nhập hoãn lại là cơ chế kế toán phản ánh đúng bản chất thời gian của nghĩa vụ thuế, do các quy định về kế toán và thuế thường không đồng nhất. Ví dụ, doanh nghiệp có thể ghi nhận khấu hao tài sản nhanh hơn để giảm lợi nhuận kế toán, trong khi cơ quan thuế chỉ cho phép khấu hao theo một mức chuẩn cố định, phần thuế chưa nộp trong hiện tại sẽ phải nộp thêm trong tương lai (nợ thuế hoãn lại). Ngược lại, nếu doanh nghiệp trích lập dự phòng rủi ro  nhưng chưa được khấu trừ thuế ngay, thì phần thuế này sẽ được hoàn lại sau khi chi phí được chấp nhận, hay tạo ra tài sản thuế hoãn lại.

Tại Việt Nam, ảnh hưởng của thuế thu nhập hoãn lại thường thấy rõ nhất ở các doanh nghiệp:

- Có tài sản cố định lớn như điện, nước, sản xuất công nghiệp (ví dụ: Hòa Phát, PV Power, REE)

- Có các khoản dự phòng hoặc lỗ lũy kế được chuyển sang kỳ sau

- Có hoạt động M&A, hợp nhất kinh doanh hoặc chênh lệch định giá tài sản

Một ví dụ điển hình là Hòa Phát (HPG): trong một số kỳ báo cáo, doanh nghiệp ghi nhận khoản lỗ chênh lệch tỷ giá hoặc dự phòng tài chính làm giảm lợi nhuận kế toán, nhưng những khoản chi phí này không được khấu trừ thuế ngay, từ đó hình thành tài sản thuế hoãn lại lớn. Điều này giúp doanh nghiệp giảm nghĩa vụ thuế trong tương lai khi các chi phí được chấp nhận sau này.

Ảnh hưởng của thuế thu nhập hoãn lại mang tính kỹ thuật, nhưng lại ảnh hưởng trực tiếp đến chỉ tiêu lợi nhuận sau thuế và vốn chủ sở hữu trên báo cáo tài chính. Nhà đầu tư nếu không đọc kỹ thuyết minh tài chính có thể bị nhầm lẫn giữa lợi nhuận thực từ hoạt động kinh doanh và phần lợi nhuận do điều chỉnh kế toán thuế tạo ra.

Với sự phát triển của chuẩn mực kế toán quốc tế (IFRS) tại Việt Nam, vai trò của thuế hoãn lại ngày càng quan trọng hơn. IFRS yêu cầu đánh giá tổn thất tín dụng kỳ vọng (ECL) và tái định giá tài sản tài chính, từ đó tạo ra nhiều khoản mục ảnh hưởng đến thuế thu nhập hoãn lại. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp không chỉ nâng cao năng lực kế toán, mà còn phải có chiến lược quản trị thuế thông minh, vừa đảm bảo tuân thủ pháp lý, vừa tối ưu hóa lợi ích tài chính dài hạn.