Ảo tưởng thanh khoản

Ảo tưởng thanh khoản là hiện tượng nhà đầu tư hoặc doanh nghiệp đánh giá sai về khả năng chuyển đổi một tài sản thành tiền mặt mà không làm giảm đáng kể giá trị của nó. Nói cách khác, người sở hữu tài sản tin rằng họ có thể bán nó một cách dễ dàng khi cần, nhưng trên thực tế, tài sản đó chỉ có vẻ "thanh khoản cao" trong điều kiện thị trường thuận lợi, còn trong giai đoạn biến động, khủng hoảng hoặc khi cần bán gấp, không thể bán được hoặc chỉ bán với mức giá thiệt hại lớn.

Tại Việt Nam, ảo tưởng thanh khoản thường xuất hiện trong các thị trường tài sản như:

-  Chứng khoán, đặc biệt là nhóm cổ phiếu đầu cơ, thanh khoản "ảo"

-  Trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ, nhất là trái phiếu chưa niêm yết, không có thị trường thứ cấp chính thức

-  Bất động sản, nhất là đất nền vùng ven, sản phẩm đầu cơ theo phong trào

Ví dụ điển hình là trong giai đoạn 2022–2023, nhiều cổ phiếu bất động sản như NVL, HPX, VIX từng có khối lượng giao dịch hàng triệu đơn vị mỗi phiên, tạo cảm giác rằng “muốn bán lúc nào cũng được”. Tuy nhiên, khi thị trường đảo chiều và nhà đầu tư lo ngại về dòng tiền của doanh nghiệp, cổ phiếu này bị giảm sàn liên tục, mất thanh khoản hoàn toàn trong nhiều phiên, khiến hàng loạt tài khoản bị call margin, tài sản giảm giá sâu mà không thể thoát hàng.

Tương tự, thị trường trái phiếu doanh nghiệp trong năm 2022 cũng bộc lộ rõ ràng tính chất ảo tưởng thanh khoản. Trước đó, nhà đầu tư cá nhân tin rằng có thể "bán lại cho công ty hoặc môi giới bất kỳ lúc nào", nhưng khi thị trường bị siết chặt, trái phiếu không được mua lại, không có thị trường giao dịch thứ cấp, người mua gần như không thể rút vốn dù thời gian đáo hạn còn rất dài.

Ảo tưởng thanh khoản cũng thường gặp ở nhà đầu tư cá nhân ít kinh nghiệm, bị cuốn theo sóng tăng giá hoặc các chiến dịch truyền thông "tạo thanh khoản giả" từ đội lái, môi giới, hoặc sàn giao dịch.

Để phòng tránh rủi ro từ ảo tưởng thanh khoản, nhà đầu tư cần:

-  Phân biệt rõ giữa thanh khoản thực tế và thanh khoản trong điều kiện lý tưởng

-  Kiểm tra khối lượng giao dịch bình quân, độ sâu thị trường, và cơ chế thị trường thứ cấp (nếu có)

-  Cân đối danh mục giữa tài sản thanh khoản cao (tiền mặt, cổ phiếu blue-chip, vàng…) và tài sản kém thanh khoản

-  Tránh sử dụng đòn bẩy (margin) quá mức đối với các tài sản có dấu hiệu “thanh khoản ảo”

Với doanh nghiệp, quản lý thanh khoản không chỉ dừng ở khả năng chuyển đổi tài sản, mà còn phải dự báo dòng tiền, kiểm soát kỳ hạn nợ và duy trì khả năng tiếp cận tín dụng, đặc biệt trong các tình huống bất ổn thị trường.