Ảo tưởng giàu có

Ảo tưởng giàu có (Wealth illusion) là một hiện tượng tài chính – hành vi, mô tả tình trạng cá nhân hoặc nhà đầu tư cảm thấy mình trở nên giàu có khi giá trị danh mục tài sản (cổ phiếu, bất động sản, tài sản đầu tư khác) tăng mạnh trên sổ sách, trong khi không có dòng tiền thực tế nào được tạo ra. Cảm giác “giàu lên” này thường dẫn đến việc chi tiêu vượt khả năng, sử dụng đòn bẩy tài chính cao hơn mức an toàn, và ra quyết định tài chính dựa trên kỳ vọng hơn là dòng tiền thật sự.

Ảo tưởng giàu có trở nên phổ biến trong giai đoạn thị trường tăng mạnh, đặc biệt là trong bối cảnh lãi suất thấp và thanh khoản dồi dào. Tại Việt Nam, hiện tượng này rõ nét nhất vào giai đoạn 2020–2021, khi cả thị trường chứng khoán và bất động sản đều tăng trưởng nóng. Nhiều nhà đầu tư mới tham gia thị trường chứng khoán, tài khoản tăng trưởng 30–100% chỉ sau vài tháng, dẫn đến việc họ tăng margin, chốt lời để tiêu dùng hoặc “lướt sóng” bất động sản mà không đánh giá rủi ro dài hạn. Một số khác thậm chí vay ngân hàng để tiếp tục đầu tư, tin rằng giá sẽ còn tăng mãi.

Trong thị trường bất động sản, nhiều cá nhân cảm thấy mình “giàu” vì lô đất hoặc căn hộ họ đang sở hữu tăng gấp đôi giá chỉ sau một năm. Tuy nhiên, nếu tài sản này không tạo ra dòng tiền (cho thuê, sinh lời từ vận hành), và bản thân nhà đầu tư không có năng lực tài chính thực sự, thì việc vay thêm để mua tài sản tiếp theo có thể đẩy họ vào tình trạng mắc nợ quá mức nếu thị trường điều chỉnh hoặc thanh khoản sụt giảm.

Hệ quả của ảo tưởng giàu có bao gồm:

-  Tăng chi tiêu không kiểm soát, không tương xứng với dòng tiền thật

-  Mua sắm tài sản cao cấp (xe, bất động sản, hàng hiệu) bằng nợ

-  Tăng rủi ro đầu tư, vì người sở hữu tài sản có tâm lý "chấp nhận lỗ vì đã lãi nhiều"

-  Khi thị trường đảo chiều, nhà đầu tư không chỉ mất phần lợi nhuận chưa thực hiện, mà còn phải đối mặt với gánh nặng nợ vay, chi phí tài chính và áp lực bán tháo

Để tránh rơi vào bẫy ảo tưởng giàu có, nhà đầu tư cần:

-  Phân biệt rõ giữa giá trị tài sản tăng và dòng tiền thực

-  Có kế hoạch tài chính dựa trên thu nhập ổn định, không dựa vào giá trị “trên giấy” Chốt lời từng phần hợp lý khi tài sản tăng mạnh

-  Giữ kỷ luật đầu tư, không dùng đòn bẩy quá mức

Trong quản lý tài chính cá nhân và đầu tư dài hạn, việc hiểu và vượt qua ảo tưởng giàu có là nền tảng để xây dựng sự giàu có thực sự – được đo bằng dòng tiền ổn định, khả năng tích sản bền vững, và mức độ tự do tài chính, chứ không phải con số tạm thời trên bảng giá