Ảnh hưởng đòn bẩy tài chính

Ảnh hưởng đòn bẩy tài chính (Financial Leverage Effect)  là tác động khuếch đại mà nợ vay (hoặc vốn đi vay) gây ra đối với kết quả tài chính của doanh nghiệp, đặc biệt là lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE). Khi doanh nghiệp sử dụng vốn vay thay vì hoàn toàn bằng vốn tự có, phần lợi nhuận (hoặc thua lỗ) sinh ra từ hoạt động kinh doanh sẽ được chia cho một cơ sở vốn nhỏ hơn, từ đó tăng hiệu quả sinh lời nếu việc sử dụng đòn bẩy được kiểm soát tốt. Tuy nhiên, ngược lại, khi hoạt động kinh doanh gặp khó khăn hoặc lãi suất tăng cao, đòn bẩy tài chính có thể trở thành con dao hai lưỡi, khuếch đại rủi ro và đẩy doanh nghiệp vào khủng hoảng tài chính.

Tại thị trường Việt Nam, nhiều doanh nghiệp – đặc biệt là trong các ngành bất động sản, xây dựng, và đầu tư hạ tầng – sử dụng đòn bẩy tài chính cao để mở rộng quy mô nhanh chóng. Ví dụ điển hình là Novaland (NVL), từng có tổng nợ vay tài chính gấp hơn 2 lần vốn chủ sở hữu trong giai đoạn mở rộng danh mục dự án. Trong điều kiện thị trường thuận lợi, nhờ lãi suất thấp và nhu cầu nhà ở cao, việc sử dụng đòn bẩy giúp NVL đạt lợi nhuận tăng trưởng mạnh mẽ. Tuy nhiên, từ cuối năm 2022, khi thị trường trái phiếu gặp khủng hoảng và lãi suất tăng, áp lực trả nợ và chi phí tài chính khiến lợi nhuận suy giảm nhanh chóng, buộc doanh nghiệp phải tái cơ cấu mạnh mẽ để tránh rủi ro mất thanh khoản.

Ngược lại, các doanh nghiệp duy trì đòn bẩy tài chính ở mức hợp lý, như FPT, Vinamilk (VNM) hay REE, thường có tỷ lệ nợ/vốn chủ sở hữu thấp và dòng tiền ổn định, nhờ đó ít bị ảnh hưởng trước các cú sốc từ lãi suất hay tín dụng. Những doanh nghiệp này vẫn có khả năng đầu tư mở rộng nhưng không phụ thuộc vào vay nợ quá mức, đồng thời giữ được mức chia cổ tức đều đặn, tạo niềm tin cho cổ đông dài hạn.

Các chỉ số thường dùng để đo lường ảnh hưởng đòn bẩy tài chính bao gồm: 

-  Tỷ lệ nợ trên vốn chủ sở hữu (D/E)

-  Tỷ lệ nợ trên tổng tài sản

-  Khả năng thanh toán lãi vay (EBIT/Interest)

-  ROE so với ROA (chênh lệch phản ánh hiệu quả đòn bẩy)

Đối với nhà đầu tư, việc đánh giá ảnh hưởng của đòn bẩy tài chính là yếu tố quan trọng để xác định mức độ rủi ro trong đầu tư cổ phiếu, đặc biệt trong các giai đoạn thị trường biến động. Doanh nghiệp có đòn bẩy cao có thể mang lại mức lợi nhuận vượt trội trong giai đoạn hưng thịnh, nhưng cũng là nhóm chịu thiệt hại lớn nhất khi điều kiện thị trường xấu đi.

Tóm lại, đòn bẩy tài chính là công cụ hiệu quả nếu được quản trị tốt, nhưng nếu quá lạm dụng, có thể nhanh chóng chuyển thành rủi ro hệ thống, đặc biệt tại những thị trường mới nổi như Việt Nam – nơi khả năng tiếp cận vốn và khả năng phòng ngừa rủi ro tài chính vẫn còn nhiều hạn chế