Các khoản mục ngoại bảng

Các khoản mục ngoại bảng (Off-balance sheet items - OBS) là tài sản hoặc nợ phải trả không trực tiếp sở hữu của công ty, vì vậy không được ghi trực tiếp trên bảng cân đối kế toán.

Các khoản mục nằm ngoài bảng cân đối kế toán được dùng để giữ cho tỷ lệ nợ trên vốn chủ sở hữu (nợ/VCSH) và tỷ lệ đòn bẩy thấp hơn, tạo điều kiện cho doanh nghiệp tiếp cận các nguồn vay vốn rẻ hơn và ngăn chặn các giao ước trong hợp đồng trái phiếu bị vi phạm. 

Đối với nhà đầu tư, đây cũng là các khoản mục quan trọng không nên bỏ qua khi đánh giá sức khỏe tài chính công ty. Các khoản mục này có thể chỉ được liệt kê trong thuyết minh BCTC, nên rất khó để nhận biết hay theo dõi.

Một số khoản mục có thể đặt ngoài BCĐKT như:

- Hợp đồng thuê vận hành: công ty đi thuê chỉ ghi nhận các khoản thanh toán và phí thuê chứ không ghi nhận tài sản thuê.

- Hợp đồng cho thuê lại: công ty có thể bán bớt tài sản (BĐS, máy móc & thiết bị). Sau đó công ty có thể thuê lại tài sản vừa bán. Như vậy công ty chỉ ghi các khoản phí thuê tài sản thay vì toàn bộ giá trị tài sản.

- Các khoản phải thu: thông thường được ghi vào phần tài sản của BCĐKT của các công ty. Đây là các khoản tiền chưa thu được từ khách hàng và đi kèm rủi ro vỡ nợ nếu không đòi được. Lúc này, công ty bán khoản phải thu cho một đơn vị bao thanh toán (BTT), đơn vị BTT có trách nhiệm thu hồi khoản phải thu đi kèm đó là khoản phí dịch vụ. Bằng cách này, doanh nghiệp có thể lấy lại được khoản phải thu trong khi tránh được rủi ro vỡ nợ. 

Một trong những bê bối tài chính nổi tiếng liên quan đến các khoản mục nằm ngoài bảng cân đối kế toán là vụ bê bối của Enron. Công ty này hình thành một tài sản (như nhà máy điện) và ngay lập tức ghi nhận lợi nhuận dự kiến trên sổ sách mặc dù họ chưa kiếm được lợi nhuận thực từ nó.

Nếu doanh thu của nhà máy điện nhỏ hơn số tiền dự kiến, thay vì ghi nhận một khoản lỗ, công ty sẽ chuyển các tài sản này thành khoản mục ngoài bảng cân đối, nơi tổn thất sẽ không được báo cáo. 

Lưu ý rằng, khoản mục này vốn dĩ không nhằm mục đích lừa đảo hay gây hiểu nhầm cho nhà đầu tư mà nhằm mục đích tạo điều kiện cho công ty tuân thủ các cam kết về tài chính hiện có hoặc để chia sẻ rủi ro với các công ty khác. Tuy nhiên, nó hoàn toàn có thể bị lợi dụng để che mắt nhà đầu tư.