Thiên lệch sống sót

Thiên lệch sống sót (Survivorship bias) là một kiểu thiên lệch nhận thức xảy ra khi chúng ta chỉ tập trung vào những đối tượng, cá nhân hoặc sự việc đã vượt qua quá trình sàng lọc hay thử thách nào đó, mà bỏ qua những đối tượng đã thất bại hoặc bị loại bỏ, dẫn đến cái nhìn phiến diện và sai lệch về thực tế tổng thể.

Nói cách khác, Thiên lệch sống sót khiến chúng ta đánh giá quá mức thành công hoặc khả năng thành công, bởi vì chúng ta chỉ nhìn thấy “những người thắng cuộc”, trong khi những thất bại – dù rất phổ biến – lại không được xem xét hoặc đã bị “ẩn đi” khỏi bức tranh phân tích.

Tại sao Thiên lệch sống sót lại nguy hiểm?

Thiên lệch sống sót khiến các phân tích trở nên thiếu khách quan, dẫn đến đánh giá sai lầm về khả năng thành công, mức độ rủi ro, và đưa ra quyết định không chính xác. Hiện tượng này thường xảy ra trong đầu tư tài chính, quản lý kinh doanh, nghiên cứu khoa học và nhiều lĩnh vực đời sống khác.

Ví dụ nổi bật về Thiên lệch sống sót

 1. Đầu tư chứng khoán Khi nghiên cứu hiệu quả thị trường, nếu chỉ xét các công ty đang niêm yết (những công ty thành công) mà bỏ qua những công ty đã phá sản, bị hủy niêm yết hoặc giải thể, nhà phân tích sẽ có xu hướng đánh giá thị trường sinh lời cao hơn thực tế. Ví dụ: nếu chỉ xét các công ty còn tồn tại trên S&P 500, ta sẽ quên rằng hàng trăm công ty từng thất bại trong quá khứ.

Ví dụ nổi bật về Thiên lệch sống sót

 1. Chiến tranh thế giới thứ II – Vết đạn trên máy bay Các nhà nghiên cứu muốn gia cố giáp cho máy bay dựa trên các vết đạn thấy ở máy bay trở về. Tuy nhiên, nhà thống kê Abraham Wald đã chỉ ra rằng những máy bay trúng đạn ở khu vực động cơ và không thể quay về mới là điều quan trọng. Nếu chỉ dựa vào máy bay sống sót, ta sẽ gia cố nhầm chỗ.

 2. Khởi nghiệp và thành công

Truyền thông thường chỉ kể về những doanh nhân thành công vang dội như Elon Musk hay Steve Jobs, khiến người ta nghĩ rằng “chỉ cần cố gắng thì ai cũng thành công”. Trong thực tế, đa số startup thất bại và những thất bại này ít được nhắc đến, tạo nên kỳ vọng không thực tế cho người khởi nghiệp