DeepSeek: Liệu Trung Quốc có thể chiếm ưu thế trong AI?

Điểm nhấn chính:

- DeepSeek giúp Trung Quốc thu hẹp khoảng cách với Mỹ nhưng chưa tạo ra cú bứt phá công nghệ.

- Trung Quốc đạt tiến bộ nhanh trong AI nhưng vẫn phụ thuộc vào chip và công nghệ của Mỹ. Lệnh kiểm soát xuất khẩu của Mỹ đang kìm hãm đà phát triển của AI Trung Quốc, buộc các công ty tối ưu hóa thay vì tạo ra đột phá.  

AI ảnh hưởng đến thị trường chứng khoán như thế nào

Tổng quan về bối cảnh

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành động lực quan trọng thúc đẩy đổi mới công nghệ và tăng trưởng kinh tế toàn cầu. Trong cuộc cạnh tranh giành quyền kiểm soát tương lai AI, Mỹ và Trung Quốc, hai cường quốc công nghệ hàng đầu đang đối đầu quyết liệt.

Trong thập kỷ qua, Trung Quốc đã có những bước tiến đáng kể, không chỉ trong phát triển công nghệ mà còn trong việc mở rộng quy mô ứng dụng AI vào thực tiễn. Các công ty như Baidu, Tencent, Alibaba, SenseTime và gần đây là DeepSeek AI đang cạnh tranh trực tiếp với những tên tuổi lớn của Mỹ như OpenAI, Google DeepMind và Nvidia. Tuy nhiên, Mỹ vẫn giữ lợi thế về nghiên cứu nền tảng, chất lượng nhân tài và khả năng kiểm soát các công nghệ cốt lõi, đặc biệt là chip bán dẫn tiên tiến.

Sự trỗi dậy của AI Trung Quốc

Trung quốc đang làm gì để bắt kịp Mỹ trong AI

Trung Quốc đã đầu tư mạnh mẽ vào trí tuệ nhân tạo trong hơn một thập kỷ qua, với mục tiêu trở thành quốc gia dẫn đầu về đổi mới công nghệ vào năm 2030. Khác với Mỹ, nơi đổi mới AI chủ yếu do khu vực tư nhân thúc đẩy, Trung Quốc áp dụng mô hình “từ trên xuống,” trong đó chính phủ đóng vai trò trung tâm, hỗ trợ ngành công nghiệp thông qua chính sách ưu đãi, tài trợ nghiên cứu và đầu tư trực tiếp vào các công nghệ cốt lõi.

Theo nghiên cứu năm 2024 của Cục Nghiên cứu Kinh tế Quốc gia (NBER), từ năm 2000 đến 2023, các quỹ đầu tư mạo hiểm do chính phủ Trung Quốc quản lý đã đầu tư vào 9,623 công ty AI thông qua hơn 20,000 giao dịch, với tổng giá trị lên đến 184 tỷ USD. Những khoản đầu tư này tập trung vào các lĩnh vực như dữ liệu lớn, xử lý hình ảnh, nhận diện khuôn mặt, xử lý ngôn ngữ tự nhiên, học máy, học sâu, mạng nơ-ron, robot, tự động hóa, thị giác máy tính và trí tuệ nhận thức.

Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn gặp hạn chế đáng kể trong việc thu hút vốn tư nhân so với Mỹ. Năm 2023, tổng vốn đầu tư mạo hiểm vào AI ở Trung Quốc đạt gần 20 tỷ USD, trong khi Mỹ là 55 tỷ USD. Số lượng thương vụ đầu tư cũng phản ánh sự chênh lệch này: Mỹ ghi nhận khoảng 60,000 giao dịch đầu tư vào AI trong thập kỷ qua, gấp hơn bảy lần so với 8,200 giao dịch tại Trung Quốc. Về giá trị, các công ty AI Trung Quốc chỉ nhận được khoảng 86 tỷ USD đầu tư mạo hiểm, thấp hơn nhiều so với 605 tỷ USD tại Mỹ. Ngoài ra, hệ sinh thái AI của Mỹ cũng vượt trội về số lượng doanh nghiệp, với khoảng 9,500 công ty AI, gần gấp năm lần so với Trung Quốc.

Deepseek là dấu hiệu Trung Quốc đang bứt phá

DeepSeek không chỉ đạt kết quả ấn tượng trong nhiều bài kiểm tra mà còn thách thức quan điểm lâu nay của phương Tây. Thay vì dựa vào nguồn lực khổng lồ hay chip tiên tiến—vốn bị hạn chế bởi lệnh cấm vận của Mỹ—DeepSeek tận dụng tối ưu hóa lập trình, chiến lược phát triển sáng tạo và khai thác những kẽ hở trong quy định để tiếp cận công nghệ cần thiết.

Ngay sau khi DeepSeek ra mắt, thị trường chứng khoán Mỹ chao đảo, làm dấy lên tranh luận về tính cần thiết của các khoản đầu tư khổng lồ vào chip tiên tiến và hạ tầng AI. Phố Wall chứng kiến cú sụt giảm trị giá 1 nghìn tỷ USD, với Nasdaq giảm 5% và cổ phiếu Nvidia có lúc mất hơn 20% giá trị, buộc Thung lũng Silicon phải đánh giá lại chiến lược đầu tư AI.

Chỉ sau vài ngày thử nghiệm, DeepSeek R1 nhanh chóng vươn lên vị trí thứ ba trong bảng xếp hạng AI toàn cầu, với hiệu suất ngang bằng một số mô hình của OpenAI. Điểm khác biệt của R1 nằm ở cách thức tư duy: thay vì đưa ra câu trả lời ngay lập tức, nó phân tích từng bước trước khi cung cấp kết quả, giúp người dùng theo dõi toàn bộ quá trình suy luận.

Tuy nhiên, thành tựu của DeepSeek cũng đặt ra nhiều nghi vấn. Một số ý kiến cho rằng lệnh cấm vận của Mỹ đã vô tình thúc đẩy đổi mới trong ngành AI Trung Quốc, trong khi số khác nghi ngờ DeepSeek đã sao chép công nghệ từ OpenAI. Hiện tại, OpenAI đang điều tra khả năng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ của DeepSeek.

Bên cạnh những tranh cãi này, DeepSeek còn gây chú ý với chiến lược vận hành hiệu quả về chi phí. Công ty từng tuyên bố chỉ cần 6 triệu USD để đào tạo một trong những mô hình AI, nhưng báo cáo từ SemiAnalysis cho thấy con số thực tế có thể vượt 1 tỷ USD, bao gồm chi phí hạ tầng, phát triển kiến trúc AI, xử lý dữ liệu và nhân sự. Tổng chi phí vốn máy chủ của DeepSeek ước tính lên đến 1.6 tỷ USD, trong đó 944 triệu USD dành cho vận hành các cụm máy.

Cuộc chiến về AI giữa Mỹ và Trung Quốc

Mỹ vẫn giữ lợi thế

Dù Trung Quốc đã có nhiều bước tiến trong AI, Mỹ vẫn dẫn đầu nhờ hệ sinh thái công nghệ mạnh, nền tảng nghiên cứu vững chắc và quyền kiểm soát các công nghệ cốt lõi, đặc biệt là chip AI—yếu tố then chốt của mọi hệ thống trí tuệ nhân tạo. Trong năm qua, khoảng cách giữa hai nước đã thu hẹp, nhưng Trung Quốc mới chỉ bắt kịp các mô hình AI mã nguồn mở tốt nhất của Mỹ, trong khi các mô hình AI độc quyền hàng đầu vẫn đi trước khoảng một năm.

Nhận thức rõ tầm quan trọng của chip AI, chính quyền Biden đã áp đặt lệnh kiểm soát xuất khẩu vào năm 2022 nhằm hạn chế Trung Quốc tiếp cận các dòng chip tiên tiến. Một trong những biện pháp quan trọng là yêu cầu giới hạn băng thông kết nối—yếu tố ảnh hưởng đến tốc độ xử lý dữ liệu. Tuy nhiên, Nvidia nhanh chóng thích ứng bằng cách ra mắt các phiên bản chip dành riêng cho Trung Quốc, vẫn tuân thủ quy định nhưng được tối ưu để giữ hiệu suất cao. Điều này khiến Trung Quốc tiếp tục tiếp cận được chip gần như ngang bằng với những mẫu mạnh nhất thời điểm đó.

Sự linh hoạt của Nvidia khiến giới chức Mỹ bất mãn. Dù không vi phạm luật, công ty đã tận dụng kẽ hở trong quy định, làm giảm hiệu quả của chính sách kiểm soát. Đến cuối năm 2023, Mỹ siết chặt quy định, chặn hoàn toàn nguồn cung chip AI tiên tiến. Tuy nhiên, khoảng thời gian một năm trước đó đã giúp Trung Quốc tích lũy đáng kể chip AI. Dù chịu lệnh cấm xuất khẩu chip từ Mỹ, DeepSeek vẫn có quyền truy cập khoảng 50,000 GPU Hopper, bao gồm các mẫu H800, H100 và H20—những phiên bản Nvidia thiết kế riêng cho thị trường Trung Quốc để tuân thủ các quy định kiểm soát xuất khẩu.

Lệnh hạn chế mới buộc Nvidia phải thiết kế dòng chip xuất khẩu có hiệu suất thấp hơn đáng kể, tác động trực tiếp đến năng lực AI của Trung Quốc trong trung và dài hạn. Vào ngày ra mắt mô hình AI R1, Liang—nhà sáng lập DeepSeek—đã báo cáo với Thủ tướng Trung Quốc rằng các biện pháp kiểm soát chip của Mỹ vẫn là rào cản lớn đối với tham vọng AI của nước này.

Trung Quốc bắt kịp nhưng chưa thể dẫn đầu

Dù DeepSeek đạt nhiều tiến bộ, các chuyên gia nhận định đây chưa phải là bước ngoặt công nghệ đối với Trung Quốc. Nguyên nhân chính là lệnh kiểm soát xuất khẩu chip AI của Mỹ, vốn đang làm gián đoạn chuỗi cung ứng và kìm hãm sự phát triển công nghệ của Trung Quốc.

Điều này buộc các công ty AI Trung Quốc phải tối ưu hóa nguồn lực thay vì tạo ra đột phá thực sự. Dù Trung Quốc đẩy mạnh sản xuất chất bán dẫn trong nước, họ vẫn tụt hậu trong công nghệ chế tạo chip tiên tiến và phụ thuộc vào công nghệ nước ngoài.

Một số công ty tại Mỹ đang điều tra liệu DeepSeek có truy cập trái phép vào dữ liệu hay không. Trong khi đó, Washington tiếp tục siết chặt hạn chế, yêu cầu các công ty Mỹ phải xin phép khi xuất khẩu thông tin về mô hình AI và thiết lập cơ sở điện toán AI ở nước ngoài.

Trung Quốc lên án các biện pháp này, cáo buộc Mỹ lạm dụng kiểm soát xuất khẩu và gây bất ổn chuỗi cung ứng toàn cầu. Để đối phó, Bắc Kinh đẩy mạnh nỗ lực tự chủ công nghệ, bao gồm việc thành lập quỹ đầu tư bán dẫn nhà nước trị giá 47.5 tỷ USD vào tháng 5 năm 2024. Quỹ này nhận vốn từ sáu ngân hàng nhà nước lớn, bao gồm ICBC và CCB, thể hiện quyết tâm của Trung Quốc trong việc giảm phụ thuộc vào công nghệ phương Tây và xây dựng ngành bán dẫn nội địa.

Trong bối cảnh căng thẳng gia tăng, Trung Quốc và Mỹ được dự báo sẽ tiếp tục tách rời trong lĩnh vực AI. Trung Quốc hiện vẫn đang trong cuộc đua bắt kịp thay vì thực sự dẫn đầu trong công nghệ AI toàn cầu.