Có nên mua trái phiếu không?

Điểm nhấn chính:

- Trái phiếu là một loại chứng khoán nợ, nhằm giúp tổ chức phát hành huy động vốn trên thị trường.

- Tùy vào điều kiện thị trường, tình hình tài chính của tổ chức phát hành và loại trái phiếu, nhà đầu tư có đưa ra quyết định có nên mua trái phiếu không

Trong thế giới tài chính đa dạng, quyết định có nên mua trái phiếu không đôi khi là một thách thức. Những người đầu tư thường phải đối mặt với sự lựa chọn giữa lợi suất ổn định và rủi ro đầu tư. Trong bài viết này, nhà đầu tư hãy cùng Tititada khám phá xem việc đầu tư vào trái phiếu có phải là sự lựa chọn thông minh, hay nên tìm kiếm những cơ hội đầu tư khác.  

Trái phiếu là gì?

Trái phiếu (bond) là một loại chứng khoán giúp tổ chức phát hành huy động vốn nợ. Theo đó, tổ chức phát hành thường sẽ phải trả cho trái chủ (người nắm giữ trái phiếu) một khoản lợi tức định kỳ, được tính dựa trên mức lãi suất (thường là cố định) trong một khoảng thời gian xác định.

Nói một cách đơn giản, khi mua trái phiếu, nhà đầu tư là chủ nợ còn tổ chức phát hành là người đi vay, đổi lại họ sẽ thanh toán lợi suất định kỳ theo mức lãi suất coupon cho nhà đầu tư. Khi trái phiếu đáo hạn, nhà đầu tư sẽ nhận được số tiền bằng giá trị mệnh giá trái phiếu và đợt trả lợi tức cuối, và các khoản thanh toán lợi tức sẽ chấm dứt.

Do đó, một trái phiếu về cơ bản sẽ bao gồm các thông tin về điều khoản của khoản vay, lãi suất, tài sản đảm bảo (nếu có), ngày đáo hạn, ngày thanh toán lãi suất và kỳ thanh toán.

Tại Việt Nam, mệnh giá tối thiểu của trái phiếu là 100,000 đồng và bội số của 100,000 đồng, ví dụ như 200,000 đồng, v.v. Còn trên thị trường, giá giao dịch của trái phiếu có thể thấp hơn, bằng hoặc cao hơn mệnh giá.

Trái phiếu có hai loại chính, là trái phiếu doanh nghiệp và trái phiếu chính phủ. Trong đó:

- Trái phiếu doanh nghiệp được phát hành bởi các doanh nghiệp nhằm huy động tiền thay vì đi vay ngân hàng, vốn yêu cầu nhiều tiêu chuẩn và chi phí huy động thường cao hơn. Hơn nữa, doanh nghiệp sẽ không phải chia sẻ quyền kiểm soát công ty cho trái chủ (như đối với cổ đông), giúp tránh tình trạng loãng giá, loãng quyền. 

- Trái phiếu chính phủ được phát hành bởi chính phủ, nhằm huy động vốn để bù đắp thâm hụt ngân sách nhà nước và tài trợ cho các công trình phúc lợi cộng đồng. Đây cũng là một công cụ để Nhà nước điều tiết thị trườngtiền tệ, giảm áp lực phát hành tiền mặt trên thị trường, ổn định tiền tệ và góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính. Tại Việt Nam, Bộ Tài chính tổ chức phát hành trái phiếu chính phủ hoặc ủy quyền cho Kho bạc Nhà nước phát hành. Do tính an toàn và ổn định nhờ được đảm bảo bởi khả năng thanh toán của chính phủ, nên trái phiếu chính phủ thường có lãi suất thấp nhất trong các loại trái phiếu.  

Đầu tư trái phiếu có ưu điểm và nhược điểm gì? Quyết định có nên mua trái phiếu không?

Bên cạnh ưu điểm nổi bật là có được dòng thu nhập ổn định mà nhà đầu tư đặt ra Nhà đầu tư có nên mua trái phiếu không?, học đầu tư trái phiếu sẽ giúp nhà đầu tư (hay trái chủ) nhận được một số lợi ích như:

Đối với trái phiếu chính phủ 

- Ít rủi ro hơn so với nhiều loại trái phiếu khác.

- Có tín nhiệm cao do được đảm bảo bởi khả năng thanh toán của chính phủ.

Đối với trái phiếu doanh nghiệp

- Lãi suất cao hơn trái phiếu chính phủ, do rủi ro nhà đầu tư phải gánh chịu cao hơn so với rủi ro mà nhà đầu tư nắm giữ trái phiếu chính phủ.

- Trong trường hợp tổ chức phát hành đủ uy tín và điều kiện thị trường thuận lợi, rủi ro của trái phiếu có thể thấp hơn cổ phiếu thường và cổ phiếu ưu đãi, vì trái phiếu thanh toán một khoản lợi tức định kỳ trong khi lợi nhuận đầu tư cổ phiếu phụ thuộc nhiều vào biến động thị trường và giá trị công ty.

Tuy nhiên, đầu tư vào trái phiếu có rủi ro không? Câu trả lời là có. Mua trái phiếu để đầu tư cũng có một số nhược điểm nhất định:

Đối với trái phiếu chính phủ

- Lãi suất thấp hơn so với trái phiếu thường của doanh nghiệp

Đối với trái phiếu doanh nghiệp

- Rủi ro lãi suất trên thị trường tăng làm giá trái phiếu giảm, biến động thị trường và rủi ro tín dụng của tổ chức phát hành do không thanh toán nghĩa vụ trả nợ lãi và nợ gốc đúng hạn.

- Trong trường hợp xấu nhất là doanh nghiệp phá sản, mất khả năng thanh toán sẽ gây tổn thất cho một phần/toàn bộ tổng vốn đầu tư.  

Làm cách nào để mua trái phiếu?

Hiện nay, theo nghị định 53 mới ban hành và có hiệu lực thì nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp mới được phép mua trái phiếu. Có nghĩa là, những nhà đầu tư cá nhân nắm giữ danh mục chứng khoán niêm yết, đăng ký giao dịch có giá trị tối thiểu là 02 tỷ đồng theo xác nhận của công ty chứng khoán tại thời điểm này, sẽ được xác định tư cách là nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp. Theo đó, công ty có vốn điều lệ đã góp đạt trên 100 tỷ đồng hoặc tổ chức niêm yết, sẽ tổ chức đăng ký giao dịch tư cách là nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp. 

Trái phiếu doanh nghiệp được giao dịch thông qua tài khoản chứng khoán trên sàn HoSE hoặc HNX, các công ty môi giới chứng khoán hoặc ngân hàng. Mặc dù có một số công ty môi giới trái phiếu chuyên biệt, nhưng hầu hết các tổ chức phát hành ngày nay có hình thức trực tuyến cung cấp quyền truy cập vào thị trường trái phiếu và nhà đầu tư có thể mua chúng giống như cổ phiếu.

Nhà đầu tư cũng có thể đầu tư trái phiếu gián tiếp thông qua các quỹ trái phiếu có thu nhập cố định hoặc quỹ tương hỗ đầu tư vào danh mục trái phiếu, ví dụ như quỹ đầu tư trái phiếu Techcombank (TCBF), quỹ đầu tư trái phiếu Vietcombank (VCBF), quỹ đầu tư trái phiếu SSIBF của SSI, v.v. Phương án này phù hợp với các nhà đầu tư chưa có kinh nghiệm cũng như chưa tự tin trong việc nghiên cứu các trái phiếu riêng lẻ.

Trong khi đó, trái phiếu chính phủ được bán cho các nhà đầu tư thông qua nhà môi giới, tổ chức tư vấn phát hành, hoặc trực tiếp thông qua trang web của chính phủ. Tại Việt Nam, trái phiếu chính phủ được bán ra thị trường theo 2 hình thức: 

- Phát hành lần đầu bằng cách đấu thầu (chỉ các ngân hàng thương mại và tổ chức tài chính tham gia; trong một số trường hợp trái phiếu được phát hành qua công ty bảo lãnh, đại lý, lúc này nhà đầu tư có thể tham gia mua), và

- Bán lại ở thị trường thứ cấp, nơi các nhà đầu tư có thể mua, bán trực tiếp với nhau thông qua tài khoản tại các công ty chứng khoán.  

Những lưu ý khi đầu tư trái phiếu doanh nghiệp

Khi được giới thiệu mua trái phiếu hoặc có ý định đầu tư trái phiếu, trước hết, nhà đầu tư cần yêu cầu tổ chức phát hành cung cấp đầy đủ thông tin, chính xác về doanh nghiệp, trái phiếu cũng như cân nhắc nhiều yếu tố khác.

- Tổ chức phát hành là doanh nghiệp nào? Hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh nào và tình hình kinh doanh ra sao?

- Tình hình tài chính của doanh nghiệp như thế nào? Tình hình vay nợ của doanh nghiệp? Các kết quả về năng lực trả lãi vay, ví dụ như hệ số tiền mặt trên nợ ngắn hạn cao cho thấy áp lực trả nợ thấp, có khả năng trả nợ ngắn hạn khá tốt.

- Lịch sử phát hành và thanh toán nợ gốc, lãi trái phiếu đã phát hành trong quá khứ như thế nào? Nhà đầu tư nên ưu tiên các tổ chức phát hành có lịch sử thanh toán tốt, đúng hạn.

Do đó, rủi ro lớn nhất trên thị trường trái phiếu có thể là rủi ro từ các nhà đầu tư cá nhân thiếu khả năng phân tích, đánh giá rủi ro của trái phiếu nhưng vẫn tham gia mua trái phiếu doanh nghiệp. Trên thực tế, một số doanh nghiệp có thể đẩy mức lãi suất phát hành trái phiếu lên cao để thu hút nhiều nhà đầu tư trong khi tình hình tài chính còn yếu – yếu tố quan trọng quyết định khả năng thanh toán trái phiếu trong dài hạn của doanh nghiệp.

Vì vậy, bản thân nhà đầu tư cần học đầu tư trái phiếu, tìm hiểu kỹ lưỡng điều kiện thị trường cũng như phân tích tổ chức phát hành, đặc điểm trái phiếu để tránh các rủi ro không mong muốn, trước khi đưa ra quyết định có nên mua trái phiếu không.