Đường cong lợi suất là gì?

Điểm nhấn chính: 

- Học đầu tư trái phiếu: Đường cong lợi suất biểu thị lãi suất của trái phiếu có các kỳ hạn khác nhau.

- Ba loại đường cong lợi suất chính bao gồm bình thường, đảo ngược và phẳng. 

Đường cong lợi suất là gì? 

Đường cong lợi suất (Yield curve) thể hiện biểu đồ lợi suất của các trái phiếu tương tự có kỳ hạn khác nhau. Nó còn được gọi là cấu trúc kỳ hạn của lãi suất (Term structure of interest rates). Đường cong lợi suất không chỉ áp dụng cho riêng trái phiếu kho bạc mà còn cho nhiều loại trái phiếu hay công cụ nợ khác. 

Trái phiếu kho bạc được coi là một trong những khoản đầu tư an toàn nhất và lợi suất của chúng thường được lấy làm cơ sở hay mức tham chiếu cho các lãi suất khác trên toàn hệ thống tài chính, ngoài lãi suất điều hành. Ngân hàng Nhà nước cũng chú ý đến đường cong lợi suất trong các quyết định chính sách tiền tệ của mình. 

Nhà đâu tư học đầu tư trái phiếu cần biết có ba hình dạng đường cong lãi suất chính là: 1) đường cong bình thường dốc lên, 2) đường cong dốc xuống đảo ngược, và 3) đường phẳng. 

Kho bạc Nhà nước Việt Nam công bố lãi suất trái phiếu kho bạc hàng ngày của các kỳ hạn khác nhau, từ 3 tháng đến 20 năm, trên trang web của Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX), và được biểu đồ dưới dạng đường cong. 

Như hình ở dưới được hiểu là đường cong lợi suất bình thường dốc lên.     

Nguồn: hnx.vn

Thông thường, đối với đường cong lợi suất dốc lên, trái phiếu có ngày đáo hạn dài hơn (vd: 20 năm) sẽ có lợi suất cao hơn kỳ hạn ngắn (vd: 5 năm). 

Khi lợi suất trái phiếu kỳ hạn dài trừ cho lợi suất trái phiếu kỳ hạn ngắn hơn cho ra kết quả dương, hay chênh lệch dương, thì đây hiểu là điều thông thường đối với đường cong lợi suất. Bởi nó phản ánh một cách hợp lý rằng các nhà đầu tư thường yêu cầu phần bù lợi tức (premium), hay lãi suất cao hơn, vì sự không chắc chắn lớn hơn vốn có khi cho vay tiền trong thời gian dài hơn.   

Học đầu tư trái phiếu: Đường cong lợi suất đảo ngược 

Đường cong lợi suất đảo ngược (Inverted yield curve) cho thấy lãi suất dài hạn thấp hơn lãi suất ngắn hạn. Với đường cong lợi suất đảo ngược, lợi suất càng giảm khi ngày đáo hạn càng xa, đôi khi được gọi là đường cong lợi suất âm. 

Đường cong đảo ngược trong quá khứ đã được chứng minh là một chỉ báo đáng tin cậy về suy thoái kinh tế. Tuy nhiên, nhà đâu tư học đầu tư trái phiếu cần biết không có một quy tắc chung nào về việc mức chênh lệch nào (bao nhiêu %) là chỉ báo suy thoái đáng tin cậy nhất. 

Việc lãi suất dài hạn giảm xuống dưới lãi suất ngắn hạn, cho thấy các nhà đầu tư đang chuyển tiền ra khỏi trái phiếu ngắn hạn và chuyển sang trái phiếu dài hạn. (Bởi vì khi nhu cầu tăng lên lãi suất thường giảm.) Và điều này cho thấy thị trường chung đang trở nên bi quan hơn về triển vọng kinh tế trong tương lai gần và họ muốn bảo toàn vốn trong một tài sản mang tính dài hạn hơn. 

Bởi vì sự đảo ngược đường cong lợi suất tương đối hiếm và thường xảy ra trước các cuộc suy thoái nên chúng thường thu hút sự giám sát chặt chẽ từ những người tham gia thị trường tài chính. 

Ví dụ trong năm 2022 sang tới 2023, đường cong lợi suất trái phiếu Hoa Kỳ đã hình thành xu hướng đảo ngược khi lợi suất trái phiếu kỳ hạn ngắn tăng mạnh và cao hơn lợi suất dài hạn. Tính tới ngày 25/10/2023, lợi suất của tín phiếu kỳ hạn 3 tháng đạt mức 5.48%, trái phiếu kỳ hạn 2 năm đạt 5.12%, trong khi của trái phiếu kỳ hạn 10 năm ở mức 4.96%.     

Mức chênh lệch và dự đoán về suy thoái 

Việc cho chính phủ các nền kinh tế phát triển lớn như Mỹ, Đức, Nhật Bản và Anh vay được coi là một khoản đầu tư hay “đặt cược” an toàn. Lãi suất vay này chủ yếu bị ảnh hưởng bởi đánh giá của các nhà đầu tư về triển vọng tăng trưởng kinh tế và lạm phát cũng như những điều đó sẽ ảnh hưởng như thế nào đến lãi suất ngân hàng trung ương. 

Đặc biệt là đối với đường cong lợi suất của Hoa Kỳ - nhờ vị trí trung tâm của đồng đô la trong hệ thống tài chính toàn cầu - đóng vai trò như một thước đo, đo lường sự hiểu biết chung của các nhà đầu tư về tương lai của nền kinh tế lớn nhất thế giới. 

Ở nước ngoài, các nghiên cứu học thuật về mối quan hệ giữa đường cong lợi suất đảo ngược và suy thoái kinh tế có xu hướng xem xét chênh lệch giữa lãi suất trái phiếu kho bạc Hoa Kỳ kỳ hạn 10 năm và tín phiếu kho bạc kỳ hạn 3 tháng. Trong khi đó, những người tham gia thị trường thường tập trung hơn vào chênh lệch lợi suất giữa trái phiếu 10 năm và 2 năm. 

Chủ tịch Fed, Jerome Powell, cho biết vào tháng 3/2022 rằng ông muốn đánh giá rủi ro suy thoái bằng cách tập trung vào sự khác biệt giữa lãi suất trái phiếu kho bạc kỳ hạn 3 tháng hiện tại và lãi suất của kỳ hạn tương tự được dự đoán bởi các công cụ phái sinh vào 18 tháng sau. 

Xu hướng đảo ngược trong đường cong lợi suất Hoa Kỳ đã một lần nữa hình thành vào nửa cuối năm 2022. Tính tới ngày 02/12/2022, lãi suất trái phiếu kho bạc Hoa Kỳ kỳ hạn 10 năm đạt 3.51%, thấp hơn tới 0.77 điểm phần trăm so với lãi suất hai năm là 4.28%. Đó là khoảng cách âm lớn bất thường và rộng nhất kể từ cuối năm 1981 – khi nền kinh tế bị đẩy sâu vào suy thoái. Tới tháng 10/2023, mức chênh lệch âm này đã được thu hẹp xuống còn -0.16%. Nhưng có thể thấy là đường cong lợi suất đảo ngược vẫn còn tồn tại.   

Học đầu tư trái phiếu: Đường cong lợi suất phẳng 

Đường cong lợi suất phẳng phản ánh lợi suất tương tự ở tất cả các kỳ hạn, hàm ý tình hình kinh tế không chắc chắn. Một số kỳ hạn trung hạn, từ 6 tháng đến 2 năm, có thể có lợi suất cao hơn một chút, khiến cho đường lợi suất phẳng xuất hiện một đường cong nhẹ.  

Đường cong phẳng cho thấy rất ít sự khác biệt về lợi suất đáo hạn giữa các trái phiếu ngắn hạn và dài hạn. Ví dụ, trái phiếu kỳ hạn 2 năm có thể có lãi suất 6%, trái phiếu 5 năm là 6.1%, trái phiếu 10 năm là 6% và trái phiếu 20 năm là 6.05%. Trong thời điểm nền kinh tế có sự không chắc chắn cao, các nhà đầu tư thường đòi hỏi lợi suất tương tự ở tất cả các kỳ hạn.   

Học đầu tư trái phiếu: Rủi ro đường cong lợi suất là gì? 

Rủi ro đường cong lợi suất đề cập đến rủi ro mà các nhà đầu tư vào các công cụ có thu nhập cố định, chẳng hạn như trái phiếu, gặp phải sự thay đổi bất lợi về lãi suất. Rủi ro đường cong lợi suất xuất phát từ việc giá trái phiếu và lãi suất có mối quan hệ nghịch đảo với nhau, giá trái phiếu giảm khi lãi suất thị trường tăng và ngược lại.