Cảnh báo trong báo cáo lãi lỗ của một công ty

Điểm nhấn chính:

- Công ty luôn mong muốn đạt được kết quả tăng trưởng, nên họ có thể can thiệp vào số liệu được báo cáo, và kiểm toán viên không phải lúc nào cũng nhận ra điều này.

- Đọc hiểu báo cáo tài chính sẽ cung cấp những thông tin cần thiết để nhà đầu tư nhận biết những cảnh báo trong hoạt động của một công ty. 

Tìm hiểu cùng Tititada!

Trên thực tế, các báo cáo có thể được các doanh nghiệp “điều chỉnh” theo một số cách phổ biến. Vì vậy, các nhà đầu tư cần theo dõi các cảnh báo (red flags), hay tín hiệu cần đặc biệt lưu ý liên quan đến doanh thu và chi phí của công ty.

Báo cáo lãi lỗ cung cấp thông tin về lợi nhuận của một công ty thông qua việc thể hiện doanh thu và chi phí của công ty đó trong một khoảng thời gian cụ thể. Phân tích báo cáo lãi lỗ là một khía cạnh quan trọng của phân tích cơ bản – là phương pháp giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định đúng đắn trong việc mua hoặc bán cổ phiếu.

Và chính bởi tầm quan trọng của những con số này, chúng phải được kiểm toán bởi các cơ quan chính phủ hay công ty kiểm toán, v.v. Nhưng trên thực tế, những người làm kiểm toán cũng bị đánh lừa bởi những thủ thuật gian lận các con số hoặc thậm chí họ có thể “lờ đi” chúng. Đó là lý do tại sao nhà đầu tư nên cảnh tỉnh và đặt câu hỏi khi tìm hiểu báo cáo lãi lỗ của một công ty.

1. Cảnh giác trước doanh thu

Doanh thu của một công ty dễ bị thổi phồng. Các cách phổ biến để một công ty thao túng doanh thu của họ là ghi nhận doanh thu ngay khi phát sinh giao dịch ngay cả khi chưa thực sự kiếm được tiền, hoặc hiểu là tạo ra doanh thu ảo.

Các công ty có thể làm điều này bằng cách gian lận bán hàng cho các bên tham gia (ví dụ: bằng cách bán hàng cho một công ty chị em với kế hoạch hủy bỏ đơn hàng ngay sau đó); ghi lại doanh số bán hàng không đầy đủ do chúng bị ràng buộc bởi một số điều kiện (ví dụ: ghi lại đầy đủ giá trị của một đợt bán hàng trả góp); hay trì hoãn việc ghi nhận hàng khách hàng đã mua và trả lại cho quý sau, hoặc có thể hoàn toàn bỏ qua việc ghi nhận chúng.

Nhưng liệu có cách nào để một nhà đầu tư có thể biết được một công ty đang có hành vi thao túng báo cáo lãi lỗ?

Một cách mà nhà đầu tư có thể sử dụng là xem xét doanh thu của công ty trong những kỳ trước đó, bao gồm cả quý gần nhất và năm liền kề, cùng với hàng tồn kho, khoản phải thu. Nếu doanh thu dường như tăng trưởng một cách không nhất quán, hoặc khoản phải thu tăng đáng kể, đây có thể được xem là dấu hiệu của doanh thu ảo. 

2. “Hô biến” chi phí

Một cách phổ biến để một công ty “hô biến” chi phí là thông qua việc thao túng hàng tồn kho. Ví dụ, một doanh nghiệp có thể mua nguyên liệu và sau đó không ghi nhận toàn bộ chi phí của giao dịch mua hàng. Các công ty cũng có thể phóng đại các mức chiết khấu, hay giảm giá, cung cấp từ các bên đối tác để giảm chi phí. Hoặc không xoá sổ hàng tồn kho đã hết hạn sử dụng và không thể bán được nữa.

Để phát hiện những thủ đoạn này, nhà đầu tư cần chú ý xem xét các khoản chi phí của công ty. Nếu chi phí thay đổi theo cách không nhất quán so với các kỳ trước đó, nhà đầu tư nên điều tra kỹ sự chênh lệch này. Bảng cân đối kế toán và phần thuyết minh của báo cáo cũng có thể cung cấp các thông tin bổ sung cho bạn.

3. “Để dành” lợi nhuận

Nhiều công ty hoạt động trong các ngành nghề mà luồng doanh thu của họ không nhất quán và do đó, lợi nhuận có sự thay đổi qua các kỳ báo cáo.

Các công ty thường hay trong trạng thái áp lực khi phải hoàn thành mục tiêu đề ra và vượt lợi nhuận quý cùng kỳ trước. Do đó, họ có thể thao túng doanh thu và chi phí của mình theo các cách khác nhau để làm đẹp báo cáo lãi lỗ với sự ổn định và sự tăng trưởng liên tục.

Ví dụ, một số doanh nghiệp sẽ giữ các khoản dự trữ từ lợi nhuận trong các quý trước để bù đắp cho những quý có lợi nhuận thấp hơn, hoặc sử dụng các phương pháp khác để thể hiện khả năng sinh lời trong các quý tiếp theo.

Tương tự, công ty cũng có thể chuyển chi phí kỳ hiện tại sang kỳ tiếp theo để tăng lợi nhuận trong kỳ hiện tại. Chi phí trong tương lai cũng có thể được chuyển sang ghi nhận vào kỳ trước.

Điều nhà đầu tư có thể làm là tìm kiếm những cảnh báotrong lợi nhuận của các kỳ báo cáo trước và những bài viết, các cuộc bàn luận của ban quản lý về lợi nhuận của công ty. Từ đó, có thể đánh giá được liệu lợi nhuận hiện tại có đến từ "thu nhập khác" hay không. Thu nhập khác có thể là một cảnh báo cho việc sử dụng dự trữ lợi nhuận từ các kỳ trước để tăng lợi nhuận hiện tại.

Các tín hiệu cần cảnh giác khác

Một số giao dịch có thể phát sinh được gọi là các giao dịch bất thường. Một giao dịch như vậy có thể bao gồm việc bán, thanh lý, chuyển nhượng các công ty chi nhánh, công ty con. Nhà đầu tư nên tìm hiểu những giao dịch kể trên để xem liệu chúng có đơn thuần là những giao dịch như tên gọi đó hay không.

Theo chuẩn mực kế toán tại Việt Nam, những khoản này sẽ được ghi nhận trong mục "doanh thu hoạt động tài chính" trong báo cáo lãi lỗ của một công ty. Những giao dịch với tính chất như trên có thể là một cách để các công ty thao túng lợi nhuận, và đó là lý do cần có sự can thiệp của các công ty quản lý, kiểm toán.