Khấu hao tài sản vô hình vs. tài sản hữu hình

Điểm nhấn chính:

- Khấu hao là quá trình phân bổ chi phí sử dụng và giảm dần giá trị ghi số của tài sản trong suốt thời gian sử dụng hữu ích của nó. 

- Các phương pháp khấu hao phổ biến bao gồm: khấu hao đường thẳng, khấu hao theo (gấp đôi) số dư giảm dần, khấu hao theo tổng số thứ tự năm sử dụng, và khấu hao theo đơn vị sản xuất.

- Việc khấu hao trong quản lý tài sản doanh nghiệp cho phép doanh nghiệp ghi nhận chi phí cho tài sản một cách hợp lý trong  và tránh gây ảnh hưởng lớn đến lợi nhuận trong một kỳ kế toán hoặc năm tài chính.

Khấu hao là quá trình phân bổ chi phí sử dụng và giảm dần giá trị ghi số của tài sản trong suốt thời gian sử dụng hữu ích của nó. Việc này sẽ tuỳ thuộc vào đó là tài sản hữu hình hay vô hình mà việc ghi nhận chi phí khấu hao sẽ khác nhau.

Khi một công ty mua lại một tài sản và tài sản đó có thời gian sử dụng hữu ích lâu dài. Cho dù đó là phương tiện của công ty, lợi thế thương mại, trụ sở công ty hay bằng sáng chế, tài sản đó có thể mang lại lợi ích cho công ty theo thời gian thay vì chỉ trong khoảng thời gian nó được mua lại. Để phản ánh chính xác hơn việc sử dụng các loại tài sản này, và phản ánh đúng chi phí của tài sản kinh doanh bằng cách  ghi nhận vào chi phí hàng năm của công ty trong suốt vòng đời của tài sảnm giúp phản ánh tình hình tài chính doanh nghiệp một cách chính xác. Khoản chi phí này sau đó được sử dụng như một khoản khấu trừ thuế, làm giảm nghĩa vụ thuế của doanh nghiệp.

Khấu hao tài sản vô hình (amortization) và khấu hao tài sản hữu hình (depreciation) là hai phương pháp chính để tính giá trị của những tài sản như trên. Như tên gọi của chúng, hai cách khấu hao này khác nhau ở loại tài sản được tính, ngoài ra còn khác biệt ở phần tính toán và cách chúng được trình bày trên báo cáo tài chính doanh nghiệp.

Khấu hao tài sản vô hình

Khấu hao tài sản vô hình là một phương pháp kế toán phân bổ chi phí của tài sản vô hình trong suốt thời gian sử dụng hữu ích của nó. Tài sản vô hình thường là các tài sản không có hình thức vật chất như bằng sáng chế, thương hiệu, thỏa thuận nhượng quyền thương mại, bản quyền, chi phí phát hành trái phiếu để huy động vốn hoặc chi phí tổ chức.

Loại khấu hao này thường được tính vào tổng chi phí của công ty theo phương pháp khấu hao đường thẳng. Điều này có nghĩa là chi phí của tài sản sẽ được chia đều ra và ghi nhận theo định kỳ trong suốt thời gian sử dụng hữu ích của nó. Các tài sản vô hình thường không có bất kỳ giá trị bán lại hay giá trị thu hồi nào, nghĩa là chi phí của chúng sẽ được ghi nhận dần lên báo cáo cho tới khi giá trị sổ sách ròng của chúng bằng 0.

Việc khấu hao tài sản vô hình giúp doanh nghiệp phân bổ chi phí cho tài sản một các hợp lý và tránh gây ảnh hưởng lớn đến lợi nhuận trong một năm định kỳ, phản ánh đúng tình hình tài chính doanh nghiệp.

Ở ngữ cảnh khác, lịch biểu chi trả dần (amortization schedule) thường được sử dụng để tính một loạt các khoản thanh toán khoản vay định kỳ bao gồm cả gốc và lãi, như trong trường hợp vay thế chấp. Mặc dù tài sản vô hình và khoản vay là khác nhau, nhưng khái niệm của chúng có phần giống nhau; vì khoản vay cũng là một khoản mục vô hình, khấu hao là việc giảm giá trị ghi sổ của số dư nợ.

Khấu hao tài sản hữu hình

Khấu hao tài sản hữu hình là quá trình ghi nhận chi phí sử dụng tài sản hữu hình trong suốt thời gian sử dụng hữu ích. Tài sản hữu hình của một doanh nghiệp thường là các tài sản cố định có hình thức vật chất như máy móc, thiết bị, đất đai, nhà cửa, nội thất văn phòng, xe cộ, v.v.

Không giống như tài sản vô hình, tài sản hữu hình có thể còn có giá trị khi doanh nghiệp không còn sử dụng chúng nữa. Vì lý do này, khấu hao tài sản hữu hình được tính bằng cách lấy giá gốc trừ đi giá trị thu hồi hoặc giá trị bán lại của tài sản. Giá trị khác biệt giữa hai con số này sẽ được khấu hao đồng đều trong khoảng thời gian được sử dụng dự kiến của tài sản. Nói cách khác, số tiền khấu hao được ghi nhận vào chi phí mỗi năm là khoản khấu trừ thuế cho công ty cho đến khi hết thời gian sử dụng hữu ích của tài sản.

Ví dụ, một doanh nghiệp có thể mua hoặc xây một tòa nhà văn phòng và sử dụng nó trong nhiều năm. Sau đó, doanh nghiệp chuyển đến một tòa nhà mới hơn, lớn hơn ở nơi khác. Tòa nhà văn phòng ban đầu có thể hơi xuống cấp nhưng nó vẫn có giá trị. Chi phí của tòa nhà, trừ đi giá trị bán lại của nó, được chia đều trong vòng đời dự đoán của tòa nhà và ghi nhận theo từng phần vào chi phí trong mỗi năm tài chính.

Khấu hao tài sản hữu hình thường được khấu hao trên cơ sở tăng tốc, nghĩa là một phần lớn hơn giá trị của tài sản sẽ được ghi nhận trong những năm đầu trong vòng đời của tài sản, và giảm dần về sau. Ví dụ, ô tô là tài sản thường được khấu hao trên cơ sở tăng tốc.

Các phương pháp khấu hao

Trong quản lý tài sản doanh nghiệp, các công ty thường có một số lựa chọn để tiếp cận việc khấu hao tài sản sao cho phù hợp với mục đích ghi nhận chi phí và bảo đảm lợi nhuận của họ. Dưới đây là các phương pháp khấu hao phổ biến nhất, bao gồm:

Khấu hao đường thẳng: Công ty khấu hao tài sản, hay ghi nhận chi phí của nó, với một khoản bằng nhau theo định kỳ trong suốt thời gian sử dụng hữu ích của nó. Chi phí khấu hao đường thẳng được tính bằng cách lấy giá trị khác biệt giữa giá trị ban đầu của tài sản và giá trị thu hồi, chia cho thời gian hữu dụng của nó (theo số năm).

Khấu hao theo số dư giảm dần: Công ty thường khấu hao một phần lớn giá trị của tài sản trong giai đoạn đầu của thời gian sử dụng hữu ích của nó, và chi phí khấu hao sẽ giảm dần khi giá trị sổ sách của tài sản giảm dần. Chi phí khấu hao được tính bằng cách nhân giá trị sổ sách hiện tại của tài sản với tỷ lệ khấu hao cố định trong suốt vòng đời của tài sản.

Khấu hao gấp đôi theo số dư giảm dần: Công ty khấu hao một phần lớn giá trị của tài sản trong giai đoạn đầu của thời gian sử dụng hữu ích của nó, bằng cách nhân đôi tỷ lệ khấu hao trong phương pháp đường thẳng. Tỷ lệ này sau đó được nhân tiếp cho giá trị sổ sách hiện tại để tính ra chi phí khấu hao lớn hơn.

Khấu hao theo tổng số thứ tự năm sử dụng: Các chữ số trong thời gian sử dụng hữu ích của tài sản được cộng lại (tức là một tài sản có thời gian sử dụng hữu ích 5 năm sẽ cộng lại thành 5+4+3+2+1 = 15 năm). Mỗi chữ số sau đó được chia cho tổng này để xác định tỷ lệ phần trăm mà tài sản sẽ được khấu hao mỗi năm, bắt đầu với số cao nhất trong năm thứ nhất, tức là 5/15 = 33%, sau đó năm thứ hai là 4/15 = 27%, và v.v. Tỷ lệ phần trăm cho tất cả các năm này sẽ cộng lại thành 100%.

Khấu hao theo đơn vị sản xuất: Phương pháp này xem xét việc sử dụng thực tế của một tài sản trong quá trình sản xuất hơn là xem xét thời gian sử dụng của nó. Phương pháp này thường dẫn đến các khoản chi phí khấu hao lớn hơn được ghi nhận trong những năm mà tài sản được sử dụng nhiều, qua đó có thể bù đắp cho những khoảng thời gian khi thiết bị ít được sử dụng hơn.

Những sự khác biệt chính giữa hai loại khấu hao

Khả năng ứng dụng: Theo định nghĩa, khấu hao tài sản hữu hình chỉ áp dụng cho các tài sản vật chất và chi phí khấu hao của chúng được ghi nhận vào chi phí sổ sách trong suốt thời gian sử dụng hữu ích của chúng. Còn khấu hao tài sản vô hình chỉ áp dụng cho tài sản vô hình.

Khái niệm cơ bản: Thuật ngữ "khấu hao tài sản hữu hình" có nghĩa là làm giảm bớt giá trị của một thứ gì đó theo thời gian, trong khi “khấu hao tài sản vô hình” có nghĩa là xóa dần chi phí trong một khoảng thời gian. Nói cách khác, theo khái niệm, khấu hao tài sản hữu hình được ghi nhận để phản ánh rằng một tài sản không còn giá trị so với chi phí được ghi sổ trước đó trên báo cáo tài chính doanh nghiệp. Trong khi đó, khấu hao tài sản vô hình được ghi lại để phản ánh sự phân bổ chi phí khấu hao trong một khoảng thời gian cụ thể.

Các tùy chọn phương pháp: Hầu hết tất cả các tài sản vô hình đều được khấu hao theo phương pháp đường thẳng. Điều này có nghĩa là cùng một khoản chi phí khấu hao được ghi nhận hàng năm. Mặt khác, đối với tài sản hữu hình, công ty có sự lựa chọn giữa một số các phương pháp khác nhau. Các phương pháp này khác nhau ở cách tính chi phí khấu hao ghi nhận theo mỗi năm, đem lại các kết quả tính thu nhập ròng khác nhau cho công ty.

Thời gian (tăng tốc): Trong số các phương pháp khấu hao trên, công ty có thể chọn khấu hao theo hình thức tăng tốc. Điều này có nghĩa là chi phí khấu hao được ghi nhận nhiều hơn trong giai đoạn đầu của thời gian sử dụng hữu ích của tài sản, bởi tài sản đó có thể được sử dụng nhiều hơn trong những năm đầu.

Giá trị còn lại, hay giá trị thu hồi: Các công thức khấu hao thường khác nhau ở một yếu tố đó là giá trị còn lại của tài sản. Cơ sở khấu hao của tài sản hữu hình được giảm theo giá trị còn lại của nó. Còn cơ sở khấu hao của tài sản vô hình không bị giảm bởi giá trị còn lại của nó, bởi thường nó sẽ không có giá trị thu hồi vào cuối vòng đời sử dụng.

Tài khoản đối ứng: Tùy thuộc vào tài sản và tính vật chất của chúng, bên có (credit) của bút toán khấu hao tài sản vô hình có thể được ghi trực tiếp vào tài khoản tài sản vô hình. Mặt khác, bút toán khấu hao tài sản hữu hình luôn được ghi vào khấu hao lũy kế, một tài khoản đối ứng làm giảm giá trị ghi sổ của tài sản vốn.

Những cân nhắc đặc biệt khác trong quản lý tài sản doanh nghiệp

Cạn kiệt (Depletion)

Cạn kiệt, hay hao mòn tài nguyên (depletion), là một cách khác mà chi phí tài sản kinh doanh có thể được ghi nhận và khấu hao. Nó chỉ liên quan đến việc định giá tài nguyên thiên nhiên. Ví dụ, một giếng dầu có tuổi thọ là vô hạn, trước khi nó được tìm thấy và khai thác (bơm dầu ra ngoài). Do đó, chi phí thiết lập giếng dầu để khai thác có thể được khấu hao dần trong vòng đời dự đoán của giếng, hoặc sản lượng dầu dự kiến còn lại của giếng dầu.

Hai hình thức cơ bản của trợ cấp cạn kiệt tài nguyên là phần trăm cạn kiệt và chi phí cạn kiệt, là những phương pháp giúp giảm thuế thu nhập đối với việc khai thác, kinh doanh tài nguyên thiên nhiên. Theo đó, phương pháp phần trăm cạn kiệt cho phép doanh nghiệp ấn định một tỷ lệ phần trăm cạn kiệt cố định cho tổng thu nhập nhận được từ việc khai thác tài nguyên, để vốn hoá chúng và tránh nộp thuế thu nhập quá cao. Phương pháp chi phí cạn kiệt cho phép chi phí khai thác tài nguyên thiên nhiên được ghi nhận một phần là chi phí hoạt động để giảm thu nhập trước thuế.

Dòng tiền (Cash flow)

Một trong những điểm tương đồng chính giữa khấu hao tài sản hữu hình/vô hình và cạn kiệt là việc ghi nhận một khoản chi phí mà không tính tới dòng tiền có liên quan. Vì lý do này, khấu hao tài sản hữu hình và vô hình đều là những chi phí rất dễ gây hiểu nhầm có thể bị bỏ qua trong một số báo cáo để làm rõ hơn nhu cầu hoạt động của chúng.

Ví dụ: Một công ty thường phải coi khấu hao tài sản hữu hình và vô hình là các giao dịch không dùng tiền mặt khi lập báo cáo lưu chuyển tiền tệ. Nếu không có mức độ xem xét này khi quản lý tài sản doanh nghiệp, công ty có thể gặp khó khăn hơn trong việc lập kế hoạch mua tài sản cố định mà có vốn trả trước yêu cầu lớn.

Ví dụ về Khấu hao tài sản vô hình là gì?

Một công ty có thể khấu hao chi phí của bằng sáng chế trong thời gian sử dụng hữu ích của nó là 10 năm và bằng sáng chế đó sẽ không được gia hạn khi hết thời hạn. Công ty có thể khấu hao và ghi nhận chi phí bằng sáng chế trong 10 năm đó ở mức 10% mỗi năm. Thông qua khấu hao, giá trị ghi sổ của bằng sáng chế này sẽ giảm dần.

Ví dụ về khấu hao tài sản hữu hình là gì?

Một công ty mua một máy móc mới trị giá 50 triệu đồng, có tuổi thọ 10 năm, khấu hao 20% mỗi năm, và có giá trị thanh lý là 5 triệu đồng. Như vậy, chi phí khấu hao năm đầu sẽ là 9 triệu đồng ((50tr - 5tr) x 20%) và năm thứ hai là 7.2 triệu đồng ((45tr - 9tr) x 20%) cho đến khi giá trị còn lại của máy móc bằng không hoặc không đáng kể vào tới năm thứ 10. Về lý thuyết, nên chi tiêu nhiều hơn trong giai đoạn đầu của vòng đời tài sản, bởi tài sản lúc đầu luôn có năng suất hơn là khi chúng trở nên cũ đi và khiến chi phí khấu hao trên mỗi đầu ra cao hơn.