Cổ phiếu ESOP có làm công ty hoạt động hiệu quả hơn?

Điểm nhấn chính:

- Kế hoạch sở hữu cổ phiếu của nhân viên (ESOP) là một kế hoạch phúc lợi cho nhân viên, mang lại quyền sở hữu trong công ty dưới dạng cổ phiếu. Đây là kiến thức cơ bản về cổ phiếu quan trọng cho nhà đâu tư. 

- ESOP khuyến khích công ty cống hiến hết mình vì thành công của công ty cũng là thành công của chính họ, nhưng cũng gây ra những mâu thuẫn với cổ đông hiện hữu như làm pha loãng quyền sở hữu của họ.

Kiến thức cơ bản về cổ phiếu: Tìm hiểu chung về cổ phiếu ESOP

1. Cổ phiếu ESOP là gì?

ESOP (Employment Stock Ownership Plan) là cổ phiếu được phát hành cho người lao động trong công ty, đặc biệt là những người có đóng góp to lớn hoặc đã làm việc lâu năm, nhằm khuyến khích người lao động tạo nhiều thành công hơn nữa cho công ty. Tuy nhiên, người nắm giữ cổ phiếu ESOP sẽ là cổ đông nhưng không có quyền biểu quyết trong công ty.

Không chỉ mang lại quyền lợi cho người lao động, ESOP còn mang lại cho công ty phát hành nhiều lợi ích về thuế, tăng vốn điều lệ, giữ chân nhân viên và gắn kết lợi ích của nhân viên với lợi ích của các cổ đông. Phát hành ESOP là một lựa chọn thay thế hấp dẫn cho phát hành cổ tức bằngtiền mặt, bởi nó giúp doanh nghiệp có thể giữ lại nguồn tiền mặt đáng kể để phục vụ cho hoạt động sản xuất, kinh doanh.

Pháp luật Việt Nam không quy định cụ thể về giá tối thiểu hay tối đa của cổ phiếu ESOP. Mục đích phát hành ESOP là để người lao động có cơ hội mua cổ phiếu của công ty với giá rẻ hơn giá thị trường nên cổ phiếu ESOP sẽ không lớn hơn giá cổ phiếu hiện tại của công ty.

Ví dụ, quý 4/2023, Vingroup công bố phát hành hơn 9.88 triệu cổ phiếu ESOP với giá 10,000đ/cổ phiếu, tỷ lệ phát hành tương đương 0.26% tổng số cổ phiếu đang lưu hành của Vingroup, cho các cán bộ lãnh đạo, cán bộ quản lý chủ chốt của tập đoàn và các công ty con.

2. Điều kiện phát hành cổ phiếu ESOP tại Việt Nam

Tại Việt Nam, điều kiện phát hành cổ phiếu ESOP được quy định chi tiết trong Điều 64 Nghị định 155/2020/NĐ-CP, cụ thể:

- Có phương án phát hành cổ phiếu ESOP được ĐHĐCĐ chấp thuận và thông qua.

- Tổng số cổ phiếu ESOP phát hành trong mỗi 12 tháng không được vượt quá 5% số cổ phiếu đang lưu hành.

- Có tiêu chuẩn và danh sách người lao động được tham gia chương trình, nguyên tắc xác định số cổ phiếu được phân phối cho từng đối tượng và thời gian thực hiện được ĐHĐCĐ thông qua hoặc ủy quyền cho HĐQT thông qua.

- Cổ phiếu ESOP bị hạn chế chuyển nhượng tối thiểu 01 năm kể từ ngày kết thúc đợt phát hành.

- Các điều kiện khác theo quy định của pháp luật.

3. Cổ phiếu ESOP hoạt động như thế nào?

ESOP được thành lập dưới dạng quỹ ủy thác, theo đó, công ty sẽ dùng tiền mặt để mua cổ phiếu từ các cổ đông hiện tại với giá không cao hơn giá thị thị trường; nếu chủ sở hữu không muốn bán cổ phiếu, công ty có thể phát hành cổ phiếu mới.

Nguồn: Transactional Law Clinic Collaborative

Nếu ngay từ đầu, công ty không có đủ tiền mặt để thực hiện điều này, ESOP có thể vay tiền để mua cổ phiếu mới hoặc cổ phiếu hiện có, trong khi công ty sẽ đóng góp tiền vào quỹ tín thác để trả khoản vay.

Trong khi đó, nhân viên sẽ nhận được cổ phần trong quỹ ủy thác và lượng cổ phiếu nắm giữ có thể tăng lên theo thời gian họ làm việc tại công ty. Khi nhân viên rời công ty, công ty sẽ mua lại lượng cổ phiếu này theo giá trị thị trường hợp lý. Vì thế, phần chênh lệch giữa giá người lao động mua ban đầu và giá mà công ty mua lại sẽ là phần lợi nhuận nhận được từ số lượng số phiếu mà người lao động nắm giữ. Ngoài ra, người nắm giữ cổ phiếu ESOP cũng có thể nhận được cổ tức theo quyết định của công ty.

Kiến thức cơ bản về cổ phiếu: Các lợi ích của cổ phiếu ESOP

Đối với các nhà đâu tư mới tham gia thì trường chứng khoán và đang tìm hiểu kiến thức cơ bản về cổ phiếu, cũng cần tim hiểu thêm lợi ích của việc phát hành ESOP của một công ty. 

Tại Mỹ, quyền sở hữu cơ bản của người lao động là một lý tưởng dân chủ triệt để theo kiểu Jefferson, mọi người Mỹ đều muốn sở hữu một số tài sản, hoặc sở hữu cổ phần. Bởi nó đồng nghĩa nghĩa người lao động đang làm việc “cho chính họ”.

Nếu lợi ích của ESOP thật sự có giá trị và được truyền đạt đúng cách đến nhân viên, nó có thể giúp công ty tăng hiệu suất thông qua năng suất và lòng trung thành của nhân viên. Thông thường, các công ty đcó phát hành ESOP tăng trưởng với tốc độ nhanh hơn 3-4 lần so với các công ty không phát hành ESOP. Họ cũng có xu hướng vượt qua suy thoái thành công hơn. Khi người lao động và người sở hữu cùng nắm giữ cổ phần, một sức mạnh tổng hợp xuất hiện giữa hai bên: quyền sở hữu mang lại động lực mạnh mẽ cho nhân viên làm việc hiệu quả và nâng cao năng suất bằng cách cung cấp nhiều ý tưởng và tài năng của họ.

Theo nghiên cứu của Lazear, các công ty phát hành cổ phiếu ESOP có khả năng tăng năng suất 5% mỗi năm, và duy trì hoạt động kinh doanh tốt hơn các công ty tương đương không phát hành ESOP.

Ngoài ra, các công ty phát hành ESOP cũng trở nên thu hút và giữ chân nhân tài với tỷ lệ 4:1 so với các đối thủ không phát hành ESOP.

Không những thế, ESOP cũng mang đến một số lợi ích về thuế. Ví dụ, một công ty S – công ty đáp ứng các yêu cầu cụ thể của Bộ Luật Thu nhập Nội Bộ Hoa Kỳ, do 100% nhân viên sở hữu không phải chịu thuế thu nhập liên ban đối ở Hoa Kỳ. Vì theo Trung tâm Quyền sở hữu Nhân viên Quốc gia, bất kỳ “khoản đóng góp nào được sử dụng để trả khoản vay mà ESOP dùng để mua cổ phiếu công ty đều được khấu trừ thuế”. Đối với các công ty C – công ty bị đánh thuế thu nhập theo Chương C của bộ Luật Doanh thu Nội bộ Hoa Kỳ, những lợi ích về thuế này bao gồm các khoản khấu trừ thuế khi đóng góp bằng tiền mặt hoặc cổ tức cho ESOP.

Tại Việt Nam, MWG cũng có chiến lược phát hành ESOP trong thời gian dài và chính sách ESOP của MWG cũng đã tạo động lực cho nhân viên cống hiến và cùng đưa công ty phát triển, tăng trưởng mạnh trong giai đoạn 2016-2020 từ đó tạo ra lợi ích cho cổ đông. 

Phát hành cổ phiếu ESOP có gây ra xung đột trong công ty?

Bên cạnh những lợi ích mà ESOP mang lại, khi giá cổ phiếu của công ty tăng, nhân viên trở nên giàu có và mất động lực làm việc là một trong những nhược điểm của ESOP. Trường hợp tại công ty Nvidia – kẻ độc quyền duy nhất trong ngành công nghiệp AI, đang phải đối mặt với những căng thẳng trong nội bộ công ty của mình.

Trong thời gian vừa qua, cổ phiếu công ty này đã tăng chóng mặt, và cũng là cổ phiếu có khả năng phục hồi tốt hơn bất cứ cổ phiếu công nghệ lớn nào trên thị trường chứng khoán Mỹ. 6T/2023, dù chịu ảnh hưởng từ cuộc khủng hoảng toàn cầu, giá cổ phiếu Nvidia đã tăng 110.8%, dẫn đầu trong làn sóng phục hồi của Big Tech và tăng gần 1,200% trong hơn 5 năm qua. Tính đến ngày 17/05/2023, Nvidia là công ty có vốn hóa lớn thứ 6 trên thế giới, vượt qua cả Meta và Berkshire Hathaway.

Cũng chính điều này, nhiều nhân viên của công ty đã trở nên vô cùng giàu có bởi vì họ có nắm giữ cổ phiếu của công ty, và mua lúc giá nó còn rất thấp. Không những thế, Nvidia cũng trả một phần tiền lương của nhân viên bằng cổ phiếu công ty, nên số lượng cổ phiếu mà mỗi người nhân viên nắm giữ ngày càng tăng theo thời gian làm việc của họ. Ước tính rằng, một người quản lý trung cấp ở Nvida cũng kiếm được hơn 1 triệu USD mỗi năm từ sự tăng giá chóng mặt của các khoản thưởng cổ phiếu. Khoản tiền thêm này đã khiến nhiều nhân viên lâu năm của công ty trở nên lười biếng, không còn hoàn thành tốt công việc như trước. Một số nhân viên cũng cảm thấy rằng những người cũ đơn giản là không đóng góp đủ sức lực cho mục tiêu của công ty.

Điều này khiến cho CEO Jensen Huang bắt đầu lo lắng cho hoạt động của công ty trong tương lai, và thường xuyên đề cập đến một ngày nào đó công ty có thể phá sản nếu nội bộ công ty liên tục xảy ra mâu thuẫn.

Ngoài ra, việc chào bán cổ phiếu ESOP với giá thấp hơn nhiều so với thị giá cũng sẽ gây ra xung đột lợi ích trong doanh nghiệp. Khi phát hành thêm cổ phiếu, giá trị cổ phiếu sẽ bị pha loãng và các cổ đông hiện hữu chính là người bị ảnh hưởng đầu tiên, có thể làm giảm quyền sở hữu nếu họ không thực hiện mua vào thêm cổ phiếu. Vấn đề này trở nên nghiêm trọng hơn khi khối lượng cổ phiếu phát hành lớn. Thêm vào đó, khi thời gian hạn chế chuyển nhượng hết hiệu lực, nguồn cung cổ phiếu có giá vốn rẻ cũng sẽ tạo áp lực lên thị giá cổ phiếu.

Hi vọng thông qua bài này, các bạn đã bổ sung thêm kiến thức cơ bản về cổ phiếu và hiểu ESOP là gì và ESOP sẽ tác động đến công ty cũng như cổ đông như thế nào, từ đó có những quyết định phù hợp khi có được thông tin về ESOP của công ty.