Lạm phát lòng tham: Kẻ thù của người tiêu dùng

Điểm nhấn chính: 

-  Lạm phát lòng tham là hiện tượng các doanh nghiệp lợi dụng bối cảnh kinh tế khó khăn để tăng giá bán lẻ một cách vô lý, nhằm tối đa hóa lợi nhuận.

- Trước hiện tượng này, chính phủ cần có những chính sách và biện pháp cứng rắn để ổn định nền kinh tế và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Lạm phát lòng tham là gì?

Lạm phát là một khái niệm phổ biến, biểu thị sự tăng giá chung của hàng hóa và dịch vụ theo thời gian. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, một biến thể đặc biệt của lạm phát, gọi là "lạm phát lòng tham" (Greedflation), đã thu hút sự chú ý đáng kể.

Greedflation là một từ ghép giữa “greed” (tham lam) và “inflation” (lạm phát). Không giống như lạm phát thông thường, vốn được thúc đẩy bởi các yếu tố như gián đoạn chuỗi cung ứng, chi phí sản xuất tăng hoặc nhu cầu tiêu dùng tăng cao, lạm phát lòng tham xảy ra khi các công ty lợi dụng bối cảnh lạm phát để tăng giá một cách vô lý. Động cơ chính đằng sau greedflation là để tăng lợi nhuận của doanh nghiệp hơn là để trang trải các chi phí gia tăng.

Trong bối cảnh này, các công ty có thể tăng giá hàng hóa và dịch vụ mà không có sự thay đổi đáng kể về chi phí sản xuất. Lạm phát lòng tham thể hiện rõ ràng sự chênh lệch về quyền lực giữa người tiêu dùng và các doanh nghiệp lớn, khi các doanh nghiệp có khả năng tận dụng tình hình kinh tế để tối đa hóa lợi nhuận mà không bị kiểm soát chặt chẽ.

Như vậy, lạm phát lòng tham không chỉ là một vấn đề về kinh tế mà còn là một vấn đề về đạo đức và quản lý doanh nghiệp. Việc hiểu rõ và nhận diện lạm phát lòng tham là bước đầu quan trọng để có thể đề xuất các biện pháp đối phó hiệu quả và bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng.

Lạm phát lòng tham tác động đến nền kinh tế như thế nào?

Trong những năm gần đây, đại dịch COVID-19 đã gây áp lực chưa từng có lên mặt bằng giá cả hàng hoá và dịch vụ, dẫn đến những biến động giá mạnh mẽ. Nhiều doanh nghiệp đã phải điều chỉnh hoạt động và giá cả khi đối mặt với nhiều thách thức khác nhau, chẳng hạn như các vấn đề về chuỗi cung ứng. Tuy nhiên, một số chuyên gia tin rằng một số công ty lợi dụng bối cảnh khó khăn chung để tăng lợi nhuận một cách không hợp lý khi các doanh nghiệp này liên tục báo cáo thu nhập cao trong những năm qua, đặt câu hỏi xoay quanh vấn đề lạm phát lòng tham. 

Lạm phát lòng tham tác động tiêu cực đến nền kinh tế theo nhiều cách. Đầu tiên, nó làm gia tăng gánh nặng chi phí lên người tiêu dùng, đặc biệt là những người có thu nhập thấp, khi họ phải chi trả nhiều hơn cho những hàng hóa và dịch vụ cơ bản không có sự gia tăng về chất lượng hay số lượng.

Điều này dẫn đến sự suy giảm sức mua và ảnh hưởng xấu đến mức sống của người dân. Hơn nữa, khi giá cả tăng cao mà không có lý do chính đáng, niềm tin của người tiêu dùng và nhà đầu tư vào thị trường cũng bị lung lay và có thể dẫn đến sự giảm đầu tư và chi tiêu, làm chậm quá trình phục hồi kinh tế.

Trong khi người tiêu dùng gặp khó khăn, các công ty tham gia vào lạm phát tham lam thường thấy tỷ suất lợi nhuận của họ tăng đáng kể. Điều này có thể bóp méo động lực thị trường vì khi các công ty ưu tiên tối đa hóa lợi nhuận ngắn hạn, họ có thể bỏ qua các khoản đầu tư dài hạn vào đổi mới và năng suất, có khả năng cản trở sự tăng trưởng trong tương lai.

Trong đó nó làm trầm trọng thêm sự bất bình đẳng kinh tế. Giá cao hơn ảnh hưởng không tương xứng đến các hộ gia đình có thu nhập thấp, những người chi tiêu phần lớn thu nhập của họ cho những thứ thiết yếu. Theo Tổng cục Thống kê Việt Nam, năm 2021, thu nhập của 20% hộ gia đình giàu nhất cao gấp 10 lần thu nhập của 20% hộ nghèo nhất. Sự bất bình đẳng ngày càng tăng này có thể dẫn đến bất ổn xã hội và làm suy yếu sự gắn kết xã hội và ổn định kinh tế.

Cuối cùng, lạm phát lòng tham làm tăng áp lực lên các chính phủ và ngân hàng trung ương trong việc kiểm soát lạm phát. Các biện pháp truyền thống như tăng lãi suất hoặc giảm cung tiền có thể không hiệu quả trong việc đối phó với lạm phát lòng tham, khi vấn đề không nằm ở chi phí sản xuất mà ở lòng tham của các doanh nghiệp. 

Lạm phát lòng tham qua những con số 

Một ví dụ điển hình về lạm phát lòng tham có thể thấy rõ trong ngành thực phẩm trong thời kỳ đại dịch COVID-19. Mặc dù chi phí sản xuất ổn định, một số nhà sản xuất và bán lẻ thực phẩm lớn vẫn tăng giá đáng kể, viện dẫn các lý do như gián đoạn chuỗi cung ứng, dù thực tế chúng chưa gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến họ. 

Những con số cụ thể cho thấy sự hiện diện của lạm phát lòng tham:

- Giá lương thực: Theo báo cáo của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), giá lương thực tăng trung bình 15% trong năm 2021, trong khi chi phí sản xuất chỉ tăng 5%. Sự khác biệt này cho thấy các công ty có thể đã "lợi dụng" cuộc khủng hoảng để tăng giá vượt mức cần thiết nhằm trang trải chi phí gia tăng.

- Lĩnh vực bán lẻ: Các nhà bán lẻ lớn như Sài Gòn Co.op, Big C cũng tăng giá đáng kể. Nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) nhấn mạnh, giá bán lẻ các mặt hàng thiết yếu như gạo, rau, thịt tăng 15-20%, dù chi phí chuỗi cung ứng chỉ tăng tối thiểu khoảng 7-8%.

- Lĩnh vực F&B: Một trong những nhà sản xuất thịt lớn nhất nước Mỹ, Tyson Foods, vào năm 2021, báo cáo thu nhập hoạt động cho phân khúc thịt bò của mình tăng 42%, mặc dù khối lượng bán hàng chỉ tăng 20%. Sự khác biệt này cho thấy Tyson không chỉ đơn thuần chuyển chi phí gia tăng xuống cho người tiêu dùng mà còn tăng giá đáng kể nhằm tăng lợi nhuận. Kết quả là, người tiêu dùng phải đối mặt với giá thịt bò trung bình tăng 14% vào năm 2021. Tới năm 2022, báo cáo từ Cục Thống kê Lao động Hoa Kỳ chỉ ra rằng giá hàng tạp hóa đã tăng 10.8% so với năm trước đó và là mức tăng hàng năm lớn nhất kể từ năm 1981.

- Nhận thức của người tiêu dùng: Một cuộc khảo sát do Tổng cục Thống kê (GSO) thực hiện cho thấy 60% người tiêu dùng tin rằng việc tăng giá trong thời kỳ đại dịch là không chính đáng và là do lòng tham của doanh nghiệp. Nhận thức này đặc biệt mạnh mẽ ở người tiêu dùng trong khu vực thành thị, những người phải đối mặt với sự gia tăng đáng kể về chi phí hàng ngày.

Các biện pháp đối phó với lạm phát lòng tham 

Có thể thấy, lạm phát lòng tham gây ra nhiều hệ luỵ tiêu cực đối với nền kinh tế và người tiêu dùng. Để đối phó với hiện tượng này, cần có sự kết hợp đến từ chính sách quyết liệt của chính phú cũng như hành động bảo vệ bản thân của người tiêu dùng. Chính phủ cần thiết lập các cơ chế giám sát giá cả chặt chẽ và thực hiện các biện pháp điều chỉnh giá khi cần thiết. Các cơ quan quản lý thị trường cần kiểm tra thường xuyên và xử lý nghiêm các hành vi lợi dụng lạm phát để tăng giá không hợp lý.

Đầu năm 2023, khó khăn do giá thực phẩm và các mặt hàng tiêu dùng khác tăng vọt đã làm bùng nổ các cuộc biểu tình trên khắp châu Âu. Trước làn sóng chỉ trích, chính phủ nhiều nước châu Âu chuyển sang tăng cường giám sát chuyện thiết lập cơ cấu giá và hành vi tăng giá. Một vài công ty và quốc gia ở “lục địa già” cũng bắt đầu cải thiện tiền lương và các phúc lợi khác cho nhân viên. 

Tại Việt Nam, mức xử phạt đối với hành vi tăng hoặc giảm giá hàng hoá, dịch vụ bất hợp lý được quy định tại Khoản 1 Điều 13 Nghị định 109/2013/NĐ-CP. Theo đó, mức xử phạt có thể dao động từ 1,000,000 đồng đến 60,000,000 đồng đối với hành vi vi phạm tuỳ thuộc vào giá trị của hàng hoá và dịch vụ. Cuối năm 2023, Bộ Tài Chính còn đề xuất phạt tiền tới 80,000,000 đồng với  hành vi lợi dụng tình trạng thiên tai, dịch bệnh để tăng giá bán hàng hóa. Ngoài ra,các hành vi loan tin, đưa tin không đúng sự thật về tình hình thị trường, giá cả hàng hóa, dịch vụ gây tâm lý hoang mang trong xã hội và bất ổn thị trường cũng có thể bị phạt từ 10,000,000 đến 15,000,000 đồng. 

Các quy định về giá trần và giá sàn đối với một số mặt hàng thiết yếu cũng có thể được áp dụng để đảm bảo giá cả không tăng quá cao hoặc giảm quá thấp, bảo vệ lợi ích của người tiêu dùng và doanh nghiệp nhỏ. Vào ngày 12/1/2024, trước áp lực cáo buộc tình trạng các tập đoàn đa quốc gia lợi dụng lạm phát cao để tăng giá, hưởng lợi của người dân Hy Lạp, chính phủ nước này đã công bố các biện pháp mới để kiểm soát giá cả. Một trong những sáng kiến sẽ là áp mức trần lợi nhuận gộp của các hãng sản xuất sữa bột trẻ em là 7% từ tháng 3-2024. Chính phủ cũng buộc doanh nghiệp giảm giá các mặt hàng như trái cây, rau quả, kem đánh răng, dầu gội và sản phẩm tẩy rửa nhà cửa.