Thuế quan và các rào cản thương mại

Điểm nhấn chính:

- Thuế quan là một loại rào cản thương mại có thể có nhiều hình thức khác nhau.

- Mặc dù có thể mang lại lợi ích cho một số lĩnh vực trong nước, các nhà kinh tế đều đồng ý rằng chính sách thương mại tự do trong thị trường toàn cầu là lựa chọn lý tưởng.  

Khái niệm về thuế quan

Thuế quan (Tariffs) là một biện pháp rào cản thương mại mà các quốc gia áp dụng để làm tăng giá các sản phẩm nhập khẩu so với sản phẩm nội địa. Nó là một trong các biện pháp bảo hộ chủ yếu được sử dụng để bảo vệ ngành công nghiệp trong nước hoặc làm phương tiện phản công thương mại. Các biện pháp rào cản thương mại khác bao gồm trợ cấp, tiêu chuẩn hóa, hạn ngạch và giấy phép, mỗi loại đều có tác dụng làm tăng giá hàng hóa nhập khẩu trên thị trường trong nước hoặc hạn chế nguồn cung hàng hóa từ nước ngoài. Chúng thường được sử dụng trong thương mại quốc tế như một biện pháp bảo hộ, nhằm ưu ái các nhà sản xuất trong nước và tăng thu ngân sách quốc gia.

Thương mại quốc tế làm tăng sự lựa chọn hàng hóa cho người tiêu dùng trong nước, giảm chi phí nhờ vào sự cạnh tranh. Mặc dù những tác động này có vẻ có lợi, đã có tranh luận rằng thương mại tự do không hẳn luôn mang lại lợi ích cho tất cả các bên.  

Ai là người thu thuế quan?

Thuế quan là một loại thuế đơn giản, được áp dụng để tăng chi phí cho người tiêu dùng khi mua hàng hóa nhập khẩu. Các khoản thuế này được thu bởi cơ quan hải quan của quốc gia áp đặt thuế. Ví dụ, ở Hoa Kỳ, các khoản thuế quan đối với hàng hóa nhập khẩu được thu bởi Cục Biên phòng và Bảo vệ Biên giới, thay mặt cho Bộ Thương mại. Tại Vương quốc Anh, HM Revenue & Customs (HMRC) là cơ quan thu tiền. Tại Việt Nam, các khoản thuế quan được thu bởi Tổng cục Hải quan, thuộc Bộ Tài chính.

Tại Việt Nam, thuế quan là một nguồn thu nhập quan trọng của chính phủ, đóng góp đáng kể vào ngân sách nhà nước hàng năm. Trong những năm gần đây, thuế quan đã mang lại một lượng lớn doanh thu cho ngân sách quốc gia. Ví dụ, theo thống kê của Tổng cục Hải quan Việt Nam, năm 2022, thu ngân sách từ hoạt động xuất nhập khẩu đạt khoảng 378.07 nghìn tỷ đồng, vượt 25% so với chỉ tiêu được giao. Đây là mức tăng đáng kể, phản ánh sự gia tăng trong các hoạt động thương mại quốc tế của Việt Nam.

Một ví dụ về việc áp dụng thuế quan để bảo vệ hàng nội địa tại Việt Nam là đối với ngành sản xuất thép. Việt Nam đã áp dụng mức thuế nhập khẩu cao đối với thép cuộn cán nóng (HRC) và các sản phẩm thép khác nhằm bảo vệ các nhà sản xuất thép trong nước trước sự cạnh tranh gay gắt từ thép nhập khẩu giá rẻ từ Trung Quốc và các quốc gia khác. Cụ thể, mức thuế chống bán phá giá đối với thép nhập khẩu từ Trung Quốc đã được áp dụng với mức thuế từ 3.45% đến 34.27% tùy vào nhà sản xuất, giúp các doanh nghiệp sản xuất thép trong nước như Hòa Phát và Formosa có thể duy trì hoạt động và phát triển thị phần nội địa.

Nhìn chung, thuế quan không chỉ là công cụ tài chính quan trọng giúp nhà nước tăng cường nguồn thu ngân sách mà còn là công cụ chính sách để điều tiết thị trường và bảo vệ các ngành sản xuất trong nước.  

Tại sao lại sử dụng thuế quan và các rào cản thương mại?

Thuế quan được áp dụng với nhiều mục đích khác nhau trong các nền kinh tế, từ việc bảo vệ đến chiến lược:

1. Bảo vệ việc làm trong nước: Thuế quan thường liên quan đến vấn đề chính trị, bảo vệ các ngành công nghiệp nội địa trước sự cạnh tranh từ hàng hóa nhập khẩu. Sự cạnh tranh từ các sản phẩm rẻ hơn từ nước ngoài có thể khiến các công ty trong nước giảm nhân sự hoặc dời sản xuất ra nước ngoài để giảm chi phí, dẫn đến tăng thất nghiệp và sự bất mãn từ người dân.

2. Bảo vệ người tiêu dùng: Chính phủ áp thuế quan lên các mặt hàng được cho là có nguy cơ đe dọa sức khỏe hoặc an toàn cộng đồng. Ví dụ, Hàn Quốc có thể áp thuế quan lên thịt bò nhập khẩu từ Mỹ nếu nghi ngờ rằng hàng hóa có thể bị nhiễm bệnh.

3. Hỗ trợ các ngành công nghiệp mới: Thuế quan được sử dụng để bảo vệ các ngành công nghiệp mới nổi trong các nền kinh tế đang phát triển, thông qua các chiến lược như Chính sách Công nghiệp Thay thế Nhập khẩu (ISI). Bằng cách làm tăng giá hàng hóa nhập khẩu, thuế quan tạo ra môi trường thuận lợi cho các sản phẩm được sản xuất tại địa phương.

4. An ninh quốc gia: Các nước phát triển thường áp dụng rào cản thương mại để bảo vệ các ngành công nghiệp quan trọng cho an ninh quốc gia, như các ngành công nghiệp quốc phòng.

5. Đáp trả: Thuế quan có thể được sử dụng như một biện pháp đáp trả khi một quốc gia cho rằng đối tác thương mại của họ đã vi phạm các quy tắc thương mại hoặc các thỏa thuận quốc tế.

Ngoài ra, có một loại thuế tương tự thuế quan được áp đặt để bảo vệ ngành công nghiệp trong nước là thuế chống bán phá giá (Anti-dumping duties). Đây là loại thuế áp đặt lên hàng nhập khẩu bán dưới giá trị công bằng để bảo vệ ngành công nghiệp trong nước. Cả thuế chống bán phá giá và thuế quan đều nhằm bảo vệ ngành sản xuất trong nước và áp dụng lên hàng hóa nhập khẩu. Tuy nhiên, thuế chống bán phá giá yêu cầu điều tra và chứng minh hàng hóa bị bán phá giá, trong khi thuế quan được áp dụng mà không cần chứng minh, nhằm tạo nguồn thu và bảo vệ ngành sản xuất. Thuế chống bán phá giá thường có thời hạn và có thể gia hạn, còn thuế quan có thể áp dụng vô thời hạn hoặc theo chính sách thuế.

Mặc dù các biện pháp thuế quan và các rào cản thương mại phục vụ các mục đích cụ thể, nhưng chúng cũng gây tranh cãi về tác động lâu dài và tầm quan trọng trong nền kinh tế toàn cầu.  

Tác động của thuế quan?

Các thuế quan mang lại lợi ích không đồng đều. Do là một loại thuế, chính phủ thu được nhiều doanh thu hơn khi hàng hóa nhập khẩu vào thị trường nội địa. Các ngành công nghiệp trong nước cũng được hưởng lợi khi sự cạnh tranh giảm từ các hàng hóa nước ngoài giảm. Tuy nhiên, đối với người tiêu dùng—cả cá nhân và doanh nghiệp—giá nhập khẩu cao hơn có nghĩa là giá hàng hóa cũng cao hơn. Nếu giá thép tăng vì thuế quan, người tiêu dùng sẽ phải trả nhiều hơn cho các sản phẩm sử dụng thép, và các doanh nghiệp sẽ phải chi thêm cho thép dùng để sản xuất hàng hóa. Điều này dẫn đến việc các thuế quan và rào cản thương mại thường có xu hướng ủng hộ ngành sản xuất và gây ra bất lợi cho người tiêu dùng.

Tác động của thuế quan và rào cản thương mại lên doanh nghiệp, người tiêu dùng và chính phủ sẽ thay đổi theo thời gian. Trong ngắn hạn, giá cao của hàng hóa có thể làm giảm tiêu dùng của cá nhân và doanh nghiệp. Mặt khác, một số doanh nghiệp có thể có lợi nhuận cao hơn và chính phủ sẽ thu được nhiều hơn từ thuế doanh nghiệp. Trong dài hạn, các doanh nghiệp có thể cho thấy sự giảm hiệu quả do thiếu sự cạnh tranh.  

Thuế quan có gây ra lạm phát không?

Lý thuyết, thuế quan có thể gây ra lạm phát. Thuế quan làm tăng giá của hàng hóa và dịch vụ trên thị trường nội địa bằng cách áp dụng một khoản thuế lên các nguyên liệu cơ bản nhập khẩu mà được nhà nhập khẩu trong nước trả. Để bù đắp chi phí tăng lên, nhà nhập khẩu trong nước sau đó sẽ tính giá cao hơn cho hàng hóa và dịch vụ. Thuế quan thường được áp dụng cho các sản phẩm hoặc ngành công nghiệp cụ thể, do đó có thể không có tác động trên diện rộng, nếu không, sẽ khiến tất cả giá cả tăng, dẫn đến lạm phát và ảnh hưởng đến sức mua của người dân.

Nhìn chung, thương mại tự do mang lại lợi ích cho người tiêu dùng bằng cách tăng sự lựa chọn và giảm giá cả. Tuy nhiên, do sự không chắc chắn trong nền kinh tế toàn cầu, nhiều chính phủ áp đặt thuế quan và các rào cản thương mại khác nhằm bảo vệ ngành công nghiệp. Điều này đòi hỏi sự cân bằng tinh tế giữa việc nâng cao hiệu quả và đảm bảo tỷ lệ thất nghiệp thấp cho nền kinh tế.