6 điều cần xem xét trước khi đầu tư vào cổ phiếu IPO

Điểm nhấn chính : 

- Chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) là quá trình chào bán cổ phiếu mới ra công chúng lần đầu tiên của một công ty, là kiến thức cơ bản về cổ phiếu quan trọng cho nhà đầu tư tham gia thị trường

- Nhà đầu tư cần thực hiện nghiên cứu kỹ lưỡng về công ty, cũng như là định giá cổ phiếu và chuẩn bị tâm lý khi đầu tư vào cổ phiếu IPO.   

Giai đoạn 2017-2018, một số thị trường mới nổi bùng nổ với các hoạt động IPO vì được hưởng lợi từ nhu cầu toàn cầu về tài nguyên khoáng sản, lực lượng lao động, các kỳ lân đã phát triển mạnh. Công nghệ tiếp tục là lĩnh vực dẫn đầu trong các hoạt động IPO. 

Các đợt phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng có thể gây được nhiều tiếng vang, nhưng các nhà đầu tư nên suy nghĩ kỹ trước khi mua một cách mù quáng các cổ phiếu IPO sắp tới. Trong khi một số cổ phiếu tăng điểm trong lần ra mắt đầu tiên – chẳng hạn như SelectQuote (SLQT), tăng hơn 30% trong tuần đầu tiên sau đợt IPO vào cuối tháng 5/2020 – thì hầu hết số cổ phiếu còn lại đều không tăng giá. Trên thực tế, một số cổ phiếu gặp khó khăn sau đợt IPO, chẳng hạn như Lyft (LYFT) và Uber (UBER) - hai công ty đang giao dịch với giá thấp hơn giá IPO tương ứng một năm sau đó. 

Đầu tư vào cổ phiếu IPO cũng giống như đầu tư vào thị trường chứng khoán, là một khoản đầu tư có giá trị. Cùng với đó, IPO có rủi ro khá lớn, có thể khiến nhà đầu tư mất rất nhiều tiền, vì vậy cần có sự xem xét kỹ lưỡng trước khi đầu tư vào chúng.

Sau đây là 6 kiến thức cơ bản về cổ phiếu IPO và các đơt phát hành IPO bạn nên cân nhắc:

1. Nhà đầu tư khó có thể mua ở mức giá phát hành lần đầu 

Chữ "I" trong IPO là giá chào bán ban đầu của một cổ phiếu, nhưng giá đó sẽ thuộc về các nhà đầu tư có thể tham gia sớm vào giao dịch thường là các nhà đầu tư tổ chức, các quỹ đâu tư có khả năng mua nhiều cổ phiếu. Các nhà bảo lãnh phát hành IPO, thường là các ngân hàng đầu tư, muốn bán cổ phiếu IPO cho các nhà đầu tư dài hạn hơn và sẵn sàng nắm giữ cổ phiếu thay vì bán chúng trên thị trường cho các nhà đầu tư cá nhân, thường nắm giữ ngắn hạn, nhằm giảm biến động giá của cổ phiếu. Trừ khi bạn là khách hàng lớn của một công ty môi giới hoặc là “bạn bè hay gia đình” của người trong công ty, các nhà đầu tư bình thường khó có thể mua cổ phiếu ở mức giá IPO.  

Vì vậy, khi một công ty quảng cáo rầm rộ về đợt IPO được niêm yết trên sàn, có thể sẽ không có đủ cổ phiếu IPO cho cả nhà đầu tư tổ chức và cá nhân mua. Do đó, nhà đầu tư cá nhân có thể phải chờ đợi thị trường thứ cấp, nơi chứng khoán được giao dịch sau IPO. 

2. Các công ty IPO có thể hoạt động kém hơn nhiều so với mức trung bình ngành 

Một nghiên cứu gần đây của Dimensional Fund Advisors cho thấy không phải tất cả các đợt IPO đều mang lại lợi nhuận lâu dài. Trên thực tế, khi nhắc đến IPO, mọi người đều nghĩ rằng tiềm năng phát triển của công ty đó trong tương lai rất lớn, nó sẽ phát triển vô cùng mạnh mẽ sau đợt IPO, tuy nhiên, con đường hướng tới sự vĩ đại về tài chính của công ty lại đầy rẫy những thất bại.  

Giá cổ phiếu IPO trong ngày phát hành đầu tiên thường rất hấp dẫn, cùng với đó có quá nhiều quảng cáo về tiềm năng của công ty, thúc đẩy bạn phải đầu tư để tránh bỏ lỡ khoản đầu tư giá trị này. Tuy nhiên, việc giá cổ phiếu bùng nổ trong ngày phát hành đầu tiên là do nhà đầu tư quá kỳ vọng vào nó, đặc biệt là niềm tin quá lạc quan của nhà đầu tư sẽ dẫn đến việc các đợt IPO được quan tâm trong một khoảng thời gian nhất định.

Tình huống này gọi là “Hot IPO”, nghĩa là một công ty có sức hấp dẫn với nhiều nhà đầu tư dẫn đến lượng cầu cho cổ phiếu công ty này tăng mạnh. Khi “Hot IPO” diễn ra, nhà đầu tư không thể phân biệt được đâu là công ty IPO chất lượng. Do đó, trong ngắn hạn, cả công ty chất lượng và không chất lượng đều đạt được lợi nhuận cao. Tuy nhiên, chất lượng của các công ty sẽ được bộc lộ trong dài hạn, do đó, các công ty chất lượng thấp chắc chắn phải đối mặt với lợi nhuận thấp hơn nhiều, dẫn đến hoạt động kém hiệu quả trong dài hạn. 

Khi so sánh các rủi ro liên quan, dường như các đợt IPO có vẻ không đặc biệt tốt so với các khoản đầu tư khác trên thị trường chứng khoán. Từ năm 1991 đến năm 2018, hơn 6,000 đợt IPO ở Hoa Kỳ hoạt động kém hơn so với tiêu chuẩn của ngành. Ngoài ra, kể từ năm 1980, các đợt IPO không mang lại lợi nhuận đã tăng từ 20% lên 80% trong tổng số đợt IPO mỗi năm.

Một nghiên cứu của Nasdaq phân tích hiệu suất của các công ty IPO từ năm 2010-2020 ở Hoa Kỳ cho thấy rằng trong dài hạn, số lượng công ty có hiệu suất hoạt động tốt sau 3 năm IPO chỉ chiếm 29%, trong khi ⅔ số IPO đang hoạt động kém hiệu quả so với thị trường. 

3. Kiến thức cơ bản về cổ phiếu: Cảm xúc tức thời có thể lấn át lý trí 

Nhà đầu tư mua các cổ phiếu IPO có thể dễ dàng bị cuốn theo xu hướng tiêu dùng phổ biến, đó chính là FOMO. FOMO không liên quan gì đến bệnh tật, mà nó liên quan đến “nỗi sợ bỏ lỡ”, những người mắc chứng FOMO luôn suy nghĩ rằng những người khác có cuộc sống trọn vẹn và thú vị hơn, cùng với đó là nhiều thành công và giàu có hơn. Trong lĩnh vực tài chính, căn bệnh FOMO trở nên điên cuồng hơn, khiến nhà đầu tư hoạt động kém hiệu quả trên thị trường tài chính và mất đi một lượng tài sản đáng kể để theo đuổi hy vọng kiếm tiền nhanh chóng.   

Trong các đợt chào bán IPO, các công ty thường chi hàng trăm nghìn đô la cho các chương trình quảng cáo và truyền thông với mục tiêu tạo ra nhu cầu điên cuồng về cổ phiếu của họ. Các chương trình đó khiến nhà đầu tư không thể giữ được bình tĩnh khi bị bao quanh bởi các lời khuyên “đầu tư vào chính mình” và lời hứa hẹn “bạn sẽ kiếm được nhiều tiền nhanh chóng” cùng với một câu chủ chốt “nếu không, bạn sẽ tự hủy hoại chính mình”. 

Các nhà đầu tư cá nhân là người dễ bị cuốn vào vòng xoáy của chủ nghĩa vật chất nhất, đặc biệt là trong một đợt “Hot IPO” hay tên tuổi của các kỳ lân công nghệ nổi tiếng - FOMO sẽ khiến cảm xúc lấn át tính logic của một khoản đầu tư phổ biến.  

Thực tế đã chứng minh điều này. Trong năm 2019, thương vụ IPO của Uber được kỳ vọng sẽ là vụ IPO lớn nhất trong năm. Ngay sau khi IPO, cổ phiếu Uber được giao dịch ở mức cao 47 USD nhưng sau đó, cổ phiếu Uber đã giảm 27% xuống mức thấp hơn giá trị ban đầu. Sự kiện này đã khiến các nhà đầu tư Uber cảm thấy nhức nhối khi cổ phiếu nóng giảm giá.  

Vì thế, khi đầu tư vào cổ phiếu IPO, đừng chỉ nhìn vào giá cổ phiếu của nó trong ngày giao dịch đầu tiên, bạn nên xem xét cả xu hướng tăng giá của nó là nhất thời hay bền vững. Và liệu xu hướng đó có tiếp tục phổ biến trong sáu tháng kể từ bây giờ không? 

4. Kiến thức cơ bản về cổ phiếu: Định giá cổ phiếu IPO là rất quan trọng 

Các đợt “Hot IPO” có thể thấy giá cổ phiếu tăng mạnh trong vài ngày hoặc vài tuần đầu tiên giao dịch, đưa mức định giá lên mức quá cao, với tỷ lệ P/E cao. Ví dụ, cổ phiếu của công ty phần mềm đám mây ZoomInfo Technologies (ZI) đã tăng gần 100% khi công ty ra mắt vào tháng 7/2020 - đẩy vốn hóa thị trường của công ty lên 15 tỷ USD.   

Việc định giá thường dựa trên dòng tiền tương lai, nếu dự báo cho rằng trong tương lai, công ty sẽ thu được dòng thu nhập cao thì cổ phiếu của công ty sẽ được định giá cao, và ngược lại. Nhưng đối với cổ phiếu IPO, việc định giá có thể sẽ không hoàn toàn chính xác, vì phần lớn mức tăng trưởng thu nhập của một công ty chỉ mới là ước tính.  

Các tổ chức bảo lãnh phát hành – các ngân hàng đầu tư, sẽ là người định giá cho cổ phiếu IPO, nhưng nó cũng có sự điều chỉnh dựa trên thỏa thuận của công ty IPO và nhà bảo lãnh. Bạn nên hiểu rằng, giá chào bán được xác định dựa trên sự kết hợp của các điều kiện thị trường, phân tích, đàm phán và lợi ích cạnh tranh. Từ góc độ công ty chào bán cổ phần của mình trong đợt IPO, giá chào bán càng cao thì công ty có thể huy động được càng nhiều vốn. Các nhà bảo lãnh cũng quan tâm đến mức giá cao không chỉ để đáp ứng các mục tiêu của công ty mà còn vì khoản hoa hồng mà họ nhận được. Đồng thời, các nhà bảo lãnh sẽ muốn có một mức giá hấp dẫn đối với khách hàng - nhà đầu tư mà họ sẽ bán. Định giá IPO thấp sẽ tạo ra chiết khấu cho các nhà đầu tư ban đầu, làm tăng nhu cầu cho cổ phiếu IPO và giúp các tổ chức bảo lãnh bán tất cả các cổ phiếu có sẵn. Ngoài ra, định giá thấp còn tạo ra cảm giác giàu có cho nhà đầu tư khi giá cổ phiếu đó tăng vọt so với giá chào bán trong ngày giao dịch đầu tiên.  

Nhà đầu tư không nên đầu tư vào đợt IPO chỉ vì giá cổ phiếu của công ty đang tăng mạnh. Thay vào đó, nhà đầu tư cần xem xét liệu tất cả lợi ích mà một công ty mang lại có được thể hiện qua giá cổ phiếu hay không. Ngoài ra, bối cảnh cạnh tranh và lợi thế cạnh tranh của công ty đó trông như thế nào? Liệu công nghệ độc đáo có mang lại cho họ lợi thế cạnh tranh bền vững?   

Các nhà đầu tư có kiến thức cơ bản về cổ phiếu vững chắc nên nghiên cứu kỹ lưỡng các công ty cùng ngành để kiểm tra xem định giá của công ty có phù hợp so với các công ty cùng ngành hay không. Việc định giá quá cao có thể hàm ý rằng khoản đầu tư ở mức giá hiện tại có rủi ro cao và có thể không đạt được lợi nhuận mong muốn. 

5. Giá cổ phiếu có thể sẽ biến động mạnh sau thời gian “Lock – up” 

Thông thường, sự biến động về giá cổ phiếu sẽ xảy ra sau đợt IPO do hết thời gian “lock-up”, là khoảng thời gian nhất định mà những người nội bộ công ty hoặc nhà đầu tư ban đầu, không được bán cổ phiếu nhằm ổn định giá cổ phiếu. Khi thời hạn này hết hiệu lực (khoảng 90 đến 180 ngày), những người này có thể bán cổ phiếu để kiếm lợi nhuận từ cổ phiếu của họ. Đối với những cổ phiếu đã trải qua đợt tăng giá mạnh, thời điểm kết thúc thời gian “lock-up” có thể là cơ hội để người trong cuộc thực hiện chiến lược thoái vốn và chốt lời, điều này sẽ đẩy giá xuống.

6. Nghiên cứu kỹ lưỡng trước khi đầu tư 

Đầu tư vào IPO cũng giống như việc bạn đầu tư vào các cổ phiếu thông thường đã được niêm yết giao dịch công khai. Nhà đầu tư vẫn cần thực hiện phân tích để hiểu hơn về công ty, ngành nghề hoạt động cũng như định giá của công ty. Cũng đồng nghĩa với việc đòi hỏi nhà đầu tư phải xem xét P/E và tỷ lệ giá trên giá trị sổ sách (P/B), mức nợ và các rủi ro cạnh tranh khác, tìm hiểu về đội ngũ quản lý và cách họ điều hành công ty. Do đó, cần có những kiến thức cơ bản về cổ phiếu vững chắc trước khi tham gia vào giao dịch IPO.